Spotkanie w 72. rocznicę śmierci por. Józefa Struga „Ordona”, 27 lipca 2019 r.

W imieniu organizatorów zapraszam na spotkanie religijno – patriotyczno – historyczne w 72. rocznicę śmierci por. Józefa Struga „Ordona”, dowódcy oddziału partyzanckiego w Obwodzie WiN Włodawa, które odbędzie się przy pomniku w miejscu jego ostatniej walki i śmierci w lesie pod Wielkopolem, przy drodze powiatowej Urszulin – Sawin (2 km za wsią Wielkopole), w sobotę 27 lipca 2019 r. o godz. 10.00.

PROGRAM:

• 09.50 – zbiórka przy pomniku,
  
• 10.00 – powitanie uczestników spotkania,
• 10.10 – modlitwa,
• 10.30 – przemówienia, złożenie wiązanek.

Por. Józef Strug „Ordon”

Por. Józef Strug ps. „Wilk”, „Ordon”, ur. 4 marca 1919 r. w Wyhalewie (pow. Włodawa), wykształcenie średnie. Od 1940 r. w ZWZ-AK. W 1941 r. aresztowany przez gestapo, przez kilka miesięcy więziony na Zamku w Lublinie. W latach 1942-1943 z polecenia AK służył na posterunku policji granatowej w Urszulinie (pow. Włodawa). Po wkroczeniu sowietów pozostał w konspiracji, organizator i dowódca samodzielnego oddziału zbrojnego AK-DSZ, podporządkowanego następnie Komendzie   Obwodu   WiN Włodawa.   Ściśle   współdziałał   z   oddziałem   dowodzonym przez   ppor. Leona Taraszkiewicza „Jastrzębia”, a następnie przez ppor. Edwarda Taraszkiewicza „Żelaznego”. Poległ 30 lipca 1947 r. w walce z grupą operacyjna UBP-KBW  w kolonii Sęków (pow. Włodawa).

    29 lipca 1947 r., na podstawie doniesienia informatora UB ps. „Sołtys”, został aresztowany w Urszulinie Ludwik Szmydke „Czarny Jurek”. Po intensywnym śledztwie funkcjonariuszom UB udało się wydobyć od niego informacje o miejscu pobytu „Ordona” i jego ludzi, które znajdowało się w lesie obok kolonii Sęków (gm. Wola Wereszczyńska). Do akcji przeciwko grupie „Ordona” natychmiast skierowano 385 żołnierzy z Samodzielnego Batalionu Operacyjnego WBW oraz 15 funkcjonariuszy MO i WUBP w Lublinie, którzy 30 lipca 1947 r. ok. godz. 8.00 zamknęli pierścień okrążenia wokół lasu, w którym mieli przebywać partyzanci. Józef Strug „Ordon”, Tadeusz Paluch „Dąb” oraz Zygmunt Pękała „Śmiały” spędzili noc w gęstym zagajniku, skąd nad ranem przenieśli się na skraj lasu w okolicach Sękowa. Wczesnym rankiem 30 lipca 1947 r. zauważyli idącą w odległości ok. 70 m tyralierę KBW i wycofali się w głąb lasu. Postanowili obejść grupę wojska od tyłu i bezpiecznie wycofać się poza teren działania grupy operacyjnej, jednak gdy wybiegli na polanę zostali ostrzelani; wtedy też ranny został Tadeusz Paluch „Dąb”. Wycofali się w kierunku drogi Wereszczyn-Sawin, gdzie po raz kolejny trafili na wojsko. W wyniku wymiany ognia ranny został Zygmunt Pękała „Śmiały”. Podczas odskoku „Ordon” cały czas ostrzeliwał się z pistoletu, raniąc dwóch żołnierzy KBW: szer. Jana Kuzlaka oraz kpr. Ryszarda Tepera, który wkrótce zmarł. Jak pisał Henryk Pająk:

»Ordon« – nie zważając na szerokość traktu i możliwość wystawienia się na ostrzał – postanowił przeskoczyć na drugą stronę i ruszyć dalej, w głąb lasu. Sytuacja stawała się dramatyczna. Partyzanci leżeli w pobliżu drogi, przyciśnięci do ziemi ogniem przeciwnika. Na ich głowy sypały się liście i gałęzie cięte seriami broni maszynowej i automatycznej. Żołnierze podchodzili coraz bliżej. Pękała wspominał: »Po pierwszych seriach z broni maszynowej, «Ordon» podjął próbę przebiegnięcia przez tę […] drogę. Kilka metrów czystego pola ostrzału wystarczyło, że został trafiony. Padł. Rowem przeczołgaliśmy się wzdłuż drogi, wreszcie poderwaliśmy się do biegu. Poczułem dwa piekące uszczypnięcia. Biegłem dalej. Po kilkuset metrach postanowiliśmy zalegnąć i zaszyć się w krzakach. Przetrwaliśmy. Miałem dwie przestrzeliny w mięśniach biodra i pośladka«.

Końcową fazę operacji tak opisywał dowódca WBW-Lublin mjr. Włodzimierz Kożan:

W wyniku przeprowadzonej czystki przez podgrupę III-cią pod d-ctwem kpt. Lipińskiego spotkano bandę w sile 3-ch ludzi […], która po zetknięciu się i nawiązaniu walki wycofała się w kierunku południowym w gęste zarośla, starając się wyjść z pierścienia. Nie widząc już wyjścia bandyci zamelinowali się w krzakach, skąd z ukrycia i z bliskiej odległości około 4-ch kroków otworzyli ogień z krótkiej broni do zbliżających się żołnierzy. W rezultacie czego zostali ranni dwaj żołnierze kpr. Teper Ryszard i szer. Kuzlak Jan. Widząc tę sytuację kpr. Gastoł [Józef] i szer. Korajczyk [Józef] celnymi strzałami kładą trupem samego d-cę bandy »Ordona«. Pozostali dwaj bandyci rzucili się do ucieczki, który jeden z nich został ranny. Bandyci korzystając z gęstych zarośli i bagnistej miejscowości zamelinowali się w krzakach bagnistego terenu i dalsze przeszukiwania grupy operacyjnej w celu odnalezienia bandytów nie dały żadnego rezultatu. […] W krótko trwałym boju jaki wywiązał się między bandytami i grupą żołnierzy został zabity d-ca bandy WiN »Ordon«. Przy czym zdobyto dwa pistolety. W boju tym zostało rannych 2-ch żołnierzy, z których jeden zmarł na leczeniu w Szpitalu Wojskowym w Lublinie /kpr. Teper Ryszard/.

„Ordon” został trafiony i zginął w trakcie przekraczania drogi. Dwaj jego podkomendni ukryli się w zaroślach, gdzie udało im się przetrwać do wieczora. Zygmunt Pękała „Śmiały” wspominał po latach:

Tadek mnie pomógł wstać. Wstałem i upadłem. No jakby nie było, tyle godzin, krew zeszła […] Upadłem, dałem mu nóż. On wziął, wyciął mnie kawałek kija, no i idziemy […] I my tak: jak księżyc zachodził za chmury, to myśmy podchodzili, jak znowu się pokazywał to my tego [przystawaliśmy]. Przeszliśmy przez Karczunek i poszli na Karczunek, na kolonię tam. Tam miałem znajomych. Tam trzy gospodarstwa było na tej kolonii i poszedłem tam. I tam byłem trzy dni z Tadkiem.

Ciało Józefa Struga „Ordona” wrzucono na ciężarówkę i przywieziono do Puchaczowa, gdzie rozpoznawała je żona (osadzona w tamtejszym areszcie). Na pytanie przesłuchującego ją oficera śledczego WUBP w Lublinie, Bogdana Jelenia: „Czy ob[ywatelka] rozpoznaje okazanego w dniu dzisiejszym tj. 30.VII.47 r. zwłoki mężczyzny i kto to jest?”, Salwina Strug odpowiedziała:

Tak jest, rozpoznaję zwłoki mężczyzny okazane w dniu dzisiejszym tj. 30.VII.[19]47 r. i stwierdzam z całą stanowczością, że jest to mój mąż Strug Józef, który od dłuższego czasu nie był w domu, a był komendantem bandy [w] której występuje jako ps. »Ordon«. Poznaję męża mego po rysach twarzy, oraz miał znak szczególny, który w tej chwili poznaję a jest to czarna plama w okolicy lewego obojczyka, znamię jest kształtu okrągłego. Okazany mundur Wojska Polskiego z naszywkami porucznika również rozpoznaję, jest to mundur męża mego w którym chodził, przynależąc w bandzie leśnej.

Po potwierdzeniu, że zabitym jest Józef Strug, jego zwłoki wywieziono i pogrzebano w nieznanym do dziś miejscu.

Por. Józef Strug „Ordon”, dowódca oddziału partyzanckiego w Obwodzie WiN Włodawa.

Maj 1947 r. Wspólna odprawa oddziału Józef Struga „Ordona” i patrolu podległego kpt. „Uskokowi” pod dowództwem Walentego Waśkowicza „Strzały”. Od lewej: Stanisław Marciniak „Niewinny”, Walenty Waśkowicz „Strzała”, Józef Strug „Ordon” (pochylony nad mapą), Ludwik Szmydke „Czarny Jurek”, Eugeniusz Arasimowicz „Mongoł”, Czesław Osieleniec „Zagłoba”. Stoją: Ignacy Falkiewicz „Mewa”, Jerzy Marciniak „Sęk” (żołnierz patrolu „Strzały”).

Prawdopodobne rozmieszczenie obławy: I podgrupa – kolor zielony; II podgrupa – kolor niebieski; III podgrupa – kolor czerwony. Czarnym kolorem zaznaczone miejsce noclegu partyzantów oraz trasę ucieczki do miejsca śmierci „Ordona”. [Aby powiększyć mapę kliknij w miniaturkę].

Pomnik w miejscu gdzie, do końca ostrzeliwując się, zginął Józef Strug „Ordon”. W głębi widoczna droga z Sękowa, gdzie podczas próby przebicia się przez kordon obławy został on ranny.

Napis na pomniku brzmi:
BÓG HONOR OJCZYZNA/ZWZ-AK-WiN/PORUCZNIKOWI JÓZEFOWI STRUGOWI PS. „ORDON”/UR. 4 III 1919 R. DOWÓDCY ODDZIAŁU AK I WiN/W TYM MIEJSCU ZAMORDOWANY PRZEZ UB 30 VII 1947 R. ORAZ JEGO ŻOŁNIERZOM POLEGŁYM I ZAMORDOWANYM ZA WOLNOŚĆ OJCZYZNY W LATACH 1939 – 1956/PPOR. ZYGMUNT PĘKAŁA PS. „ŚMIAŁY”/ ŻOŁNIERZ POR. „ORDONA”.

• Por. cz.w. Józef Strug ps. „Ordon” (1919 – 1947)>
• Okoliczności śmierci por. Józefa Struga „Ordona” – Sęków, 30 lipca 1947 r.>
• Z archiwum IPN – „Ordon” (2009) [youtube]>

Strona główna>

Uroczystości w 73. rocznicę śmierci ppor. Mieczysława Sawickiego „Kruka” i ppor. Tadeusza Garło „Zimnego”, 20 lipca 2019 r., Stary Uścimów.

W imieniu organizatorów zapraszam na uroczystości 73. rocznicy śmierci, zamordowanych przez komunistów, oficerów z oddziału partyzanckiego Obwodu WiN Włodawa, dowodzonego przez ppor. Leona Taraszkiewicza „Jastrzębia”:

• Ppor. Tadeusza Garło „Zimnego” *
  
• Ppor. Mieczysława Sawickiego „Kruka” **

które odbędą się 20 lipca 2019 r. (sobota), o godz. 10.00, w Starym Uścimowie (woj. lubelskie, pow. lubartowski, gm. Uścimów).

• Program uroczystości:
  09:50 – zbiórka uczestników przed parafią Św. Apostołów Piotra i Pawła (Stary Uścimów 35)
  10:00 – Msza Święta
  11:00 – Przemarsz na cmentarz w Starym Uścimowie
  11:20 – Przemówienia okolicznościowe
  11:40 – Złożenie kwiatów i zapalenie zniczy
  12:00 – Zakończenie uroczystości

Śmierć „Zimnego” i „Kruka”

22 lipca 1946 r., na kol. Krasne (pow. Włodawa), komunistyczna grupa operacyjna osaczyła trzech żołnierzy oddziału partyzanckiego Obwodu WiN Włodawa, dowodzonego przez ppor. Leona Taraszkiewicza „Jastrzębia” – Mieczysława Sawickiego „Kruka”, Tadeusza Garło „Zimnego” i Władysława Kobylańskiego „Jerzyka”. Podczas próby wyrwania się poza pierścień obławy polegli w walce „Zimny” i „Kruk”, natomiast „Jerzyk” został aresztowany.

    Preludium do tej tragedii była akcja połączonych oddziałów „Jastrzębia” i Stefana Brzuszka „Boruty” (NZW) z 18 lipca 1946 r., kiedy to zorganizowały one zasadzkę na funkcjonariuszy chełmskiego PUBP, którzy przybyli do Siedliszcza, by przeprowadzić tam aresztowania wśród członków podziemia. Partyzanci, podając się za wojskową grupę operacyjną, na siedemnastym kilometrze szosy z Chełma do Lublina, rozpoczęli kontrolę wszystkich pojazdów, które zatrzymywano i odprowadzano wraz z pasażerami do pobliskich zabudowań. Jednym z samochodów, który nadjechał od strony Chełma, podróżowała rodzona siostra Bolesława Bieruta, Julia Malewska, jej mąż Bolesław Malewski, syn Wacław Malewski z żoną Wacławą i jej matką Zofią Kańczukowską.

    Po wylegitymowaniu pasażerów, „Boruta” oświadczył zatrzymanym, że są zakładnikami i samochód z rodziną Malewskich odprowadzono do pobliskiego gospodarstwa pod lasem. Około godz. 20.00 partyzanci wraz z rodziną Bieruta odjechali w kierunku Dorohuczy. Przed godz. 21.00 dojechali do Cycowa, a następnie do Starego Uścimowa, skąd Malewskich i ich szofera nocą przewieziono furmanką do kol. Krasne. Tam umieszczono ich w domu Franciszki i Konstantego Petryszaków, zaufanej kwaterze partyzanckiej jeszcze z okresu okupacji niemieckiej. Sprawę przechowania Malewskich uzgodniono wcześniej z komendantem miejscowej placówki WiN, Władysławem Borysikiem „Krwaworem”, którego żona była siostrą Petryszaka.

    W sobotę 20 lipca 1946 r., do gospodarstwa Petryszaków przyjechał komendant Obwodu WiN Włodawa, kpt. Zygmunt Szumowski „Komar”. W obecności członków sztabów obu oddziałów, odbyło się długie spotkanie z rodziną Bieruta. Wieczorem podjęto decyzję o zwolnieniu zatrzymanych i o świcie 21 lipca odprowadzono ich na szosę w pobliżu Sosnowicy, oddano samochód i puszczono wolno. Odjechali do Lublina, a stamtąd o godz. 12.45 pociągiem do Warszawy.

    Resort bezpieczeństwa przypadkiem dowiedział się, że rodzina Malewskich została uprowadzona. W pościg za partyzantami rzucono kilkusetosobowe siły. 21 lipca 1946 r. po południu wyruszyła do akcji łączona grupa operacyjna, złożona z żołnierzy 7 pp LWP, kursantów szkoły WUBP, funkcjonariuszy MO oraz trzech funkcjonariuszy PUBP we Włodawie w roli przewodników. Byli to: Jakub Zapasa, Jan Dudycz i Stefan Pietrykowski, którzy w oparciu o wcześniej przygotowane listy, dokonywali również aresztowań. Dotarli do położonej nieopodal kol. Krasne, wsi Maśluchy, gdzie ujęto z bronią w ręku członka placówki Krasne, Zdzisława Wodnickiego „Szczupaka”. Przewieziono go do sztabu grupy operacyjnej w Kołaczach i dopiero tam, po „dokładniejszym przesłuchaniu” (zapewne wyjątkowo brutalnym), Wodnicki zeznał, że na kol. Krasne stacjonuje oddział „Jastrzębia”. Ponadto „Szczupak” wskazał lokalizację magazynu broni oraz wydał ponad 60 osób z okolicznych placówek WiN. 22 lipca około południa grupa operacyjna dotarła do gospodarstwa „Krwawora”. Gdy Jakub Zapasa z dwoma żołnierzami 7 pp zbliżyli się do domu i próbowali uchylić okiennice, z wnętrza padły w ich stronę strzały z pistoletu.

    W mieszkaniu przebywali wówczas: Mieczysław Sawicki „Kruk”, Tadeusz Garło „Zimny” i Władysław Kobylański „Jerzyk”. W związku z planowanym przesunięciem oddziału w bezpieczne miejsce, a następnie jego czasowym rozformowaniem, postanowili ukrywać się samodzielnie. Poinformowali o tym „Jastrzębia”, więc kazał im zdać mundury i broń długą (pozostawiając pistolety i granaty), po czym przebrali się w cywilne ubrania i 22 lipca odeszli z oddziału. W porze obiadowej, tuż przed przybyciem grupy operacyjnej, dotarli na kwaterę do „Krwawora”. Gdy zauważyli otaczające ich wojsko, było już za późno. Próbujący się przebić „Kruk”, zaczął strzelać do żołnierzy i wyskoczył przez okno, jednak zaraz dosięgły go kule z „erkaemu” i po kilkunastu minutach zmarł od ran. „Zimny” zdążył jeszcze rzucić granat, po czym zginął w mieszkaniu od serii z automatu drugiego żołnierza. Władysław Kobylański „Jerzyk” próbował się ukryć, jednak został odnaleziony i aresztowany wraz z „Krwaworem” i jego żoną. Podczas walki spalone zostały zabudowania gospodarcze Borysików.

    Wyjątkowe w tej sytuacji było to, że ciała zabitych partyzantów zostały pozostawione na miejscu, a nie zabrane przez funkcjonariuszy UB. Zapewne wynikało to z tego, że poszukująca rodziny Malewskich, będąca w ciągłym ruchu grupa operacyjna, nie miała możliwości i czasu, by transportować ze sobą zwłoki „Kruka” i „Zimnego”. Dzięki temu, jak zapisał Edward Taraszkiewicz „Żelazny”: zostali przez nas pochowani później z honorami wojskowymi na cmentarzu w Uścimowie Starym.

* Tadeusz Garło ps. „Zimny”, ppor. AK-WiN, s. Justyna i Bronisławy, ur. 2 I 1924 r. w Warszawie, 2 kl. Gimnazjum im. Piłsudskiego w Święcianach, kawaler. W 1942 r. członek AK w okolicach Świra (Wileńszczyzna) wraz ze Zdzisławem Badochą i Czesławem Ilcewiczem był funkcjonariuszem, pomocnikiem policji białoruskiej lub straży kolejowej, dla AK realizowali zadania z zakresu dywersji, zbierania broni, ekwipunku po wycofujących się oddziałach Armii Czerwonej. Od 1943 r. T. Garło został przydzielony do 9. Patrolu 23. Ośrodka Dywersyjnego AK Ignalino-Nowe Święciany dowodzonego przez Władysława Daszkiewicza. Bezpośrednio podległ zastępcy d-cy 9. Patrolu Zdzisławowi Badosze „Żelaznemu” (późniejszy d-ca szwadron w 5. Brygadzie Wileńskiej AK mjr. Z. Szendzielarza „Łupaszki”) i działał do maja 1944 r. Po wkroczeniu Sowietów w lipcu 1944 r. T. Garło został zmobilizowany do WP, został d-cą drużyny w stopniu st. strzelca w I komp strzelców 6. samodzielnego baonu 4. zapasowego pp LWP w Dojlidach. 29 IX 1944 r., pod zarzutem zamiaru dezercji, T. Garło z innymi żołnierzami został aresztowany i przewieziony do więzienia na Zamku w Lublinie. Na rozprawie przed NSW w Lublinie w dniu 20 XI 1944 r. został skazany na 10 lat więzienia. 6 IX 1945 r., T. Garło zbiegł z transportu do więzienia we Wronkach; według E. Taraszkiewicza „Żelaznego” należał do oddziału „Zawiei” [Józef Budzyński?] w pow. radomskim. Jesienią 1945 r. został ranny w nieznanych okolicznościach w okolicach Parczewa. Przy pomocy siatki terenowej Obwodu WiN Włodawa ukrywał się i leczył do marca 1946 r., kiedy trafił do oddziału L. Taraszkiewicza „Jastrzębia”. Poległ podczas próby przebicia się przez pierścień obławy w kolonii Krasne (gm. Uścimów, pow. Włodawa) 22 VII 1946 r. Pochowany na cmentarzu w Uścimowie Starym.

** Mieczysław Sawicki ps. „Kruk”, s. Piotra i Ludwiki, sierż. AK/ppor. DSZ-WiN, pochodził z Krzeszowa (gm. Berezne, pow. Kostopol, woj. wołyńskie), w latach 1937-1939 odbył kurs Przysposobienia Wojskowego II stopnia. Podczas okupacji niemieckiej w konspiracji od 1 IX 1941 r. Od 1943 r. żołnierz I batalionu 45 pp 27. Wołyńskiej DP AK pod dow. por. Franciszka Pukackiego „Gzymsa”, z którym trafił do pow. włodawskiego. Po wkroczeniu Sowietów w lipcu 1944 r. trafił do oddziału K. Piotrowskiego „Zagłoby”, w którym przebywał do ujawnienia się oddziału w lipcu 1945 r. Jesienią 1945 r. został ranny w nieznanych okolicznościach w okolicach Parczewa. Ukrywał się i leczył do marca 1946 r., kiedy trafił do oddziału L. Taraszkiewicza „Jastrzębia”. Poległ podczas próby przebicia się przez pierścień obławy w kolonii Krasne (gm. Uścimów, pow. Włodawa) 22 VII 1946 r. Pochowany na cmentarzu w Uścimowie Starym.

Grzegorz Makus
historyk, twórca strony „Żołnierze Wyklęci – Zapomniani Bohaterowie”

Zobacz również:

• Informacja o uroczystości 2019 r. – facebook (events)>
• Odsłonięcie nagrobka ppor. „Zimnego” i ppor. „Kruka” (2017)>
• Odsłonięcie nagrobka „Kruka” i „Zimnego” w 2017 r. (fotorelacja)>

Strona główna>

Mjr Marian Bernaciak „Orlik”

73. rocznica śmierci mjr. Mariana Bernaciaka „Orlika”

73 lat temu, 24 czerwca 1946 roku, podczas próby przebicia się przez kordon obławy grupy operacyjnej LWP koło wsi Piotrówek (pow. garwoliński), zginął major Marian Bernaciak ps. „Orlik”, dowódca Inspektoratu WiN Puławy oraz dowódca zgrupowania oddziałów partyzanckich WiN w Inspektoracie Rejonowym „Puławy”.

Wraz z żołnierzami ochrony osobistej wracał z odprawy dowództwa Inspektoratu Wolność i Niezawisłość Puławy do swojego zgrupowania stacjonującego koło wsi Hordzieżka w powiecie łukowskim. 20 kilometrów przed celem grupa zatrzymała się na skraju wsi Piotrówek, aby podkuć konia u kowala Bolesława Pyrki. O podejrzanych gościach sołtys Jan Maraszek, za pośrednictwem swojego syna, powiadomił posterunek MO w pobliskim Trojanowie i oddział żołnierzy z 1. DP w Więckowie, którzy patrolowali teren przed zbliżającym się referendum. Zorganizowano zasadzkę. Jedna grupa wkroczyła do wsi, a druga zablokowała przewidywaną drogę ucieczki do pobliskiego lasu.
Partyzanci podjęli próbę przebicia się z okrążenia, ale tylko dwóm udało się wyrwać z kotła. Dwóch wpadło w ręce UB, natomiast mjr „Orlik” wraz z Leonem Jankowskim „Ogarkiem”, polegli.

Pośmiertna fotografia mjr. Mariana Bernaciaka „Orlika”, wykonana przez ubeków dnia 24 czerwca 1946 r. Fot. AIPN.

Ciało „Orlika” ubecy zabrali do Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa na Pradze w Warszawie. Tam przez kilka dni upewniali się, czy to on, sprowadzając do jego zwłok więzionych rodziców i podkomendnych. Jedną z nich była Halina Rybakowska „Iskierka”, która tak zapamiętała ostatnie spotkanie ze swoim dowódcą:

W wielkiej świetlicy ułożono go na deskach podwyższonych w górnej części ciała. Twarz była czysta i spokojna, wyglądał jakby spał, ręce miał ułożone wzdłuż ciała, lewa była pokrwawiona i poszarpana pociskiem dum-dum, prawa zupełnie czysta. Miał na sobie zielonkawą kurtkę o kroju wojskowym i bryczesy. Zaszokowały mnie jego bose stopy, z palcami nadgryzionymi przez szczury. Sala była wypełniona przez wysokiej rangi umundurowanych, obwieszonych orderami – mundury polskie i ruskie. Żołnierzy „Orlika” zwożono z różnych więzień i aresztów, doprowadzono też jego rodziców w celu zidentyfikowania go. Modlitwą i łzami pożegnałam swojego dowódcę.

Zdjęcie pośmiertne mjr. Mariana Bernaciaka „Orlika” wykonane przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. Fot. AIPN.

Leon Jankowski „Ogarek”, szef ochrony mjr. Mariana Bernaciak „Orlika”. Poległ wraz ze swoim dowódcą w Piotrówku 24 czerwca 1946 r. Zdjęcie wykonano w Bobrownikach/k Dęblina na krótko przed śmiercią. Fot. AIPN.

Krzyż w miejscu śmierci mjr. Mariana Bernaciaka „Orlika”.


Rozkaz mjr. Franciszka Jaskólskiego „Zagończyka” informujący o śmierci Mariana Bernaciaka „Orlika”. Fot. Archiwum IPN (IPN BU 0207/332/3).

Ciało majora Mariana Bernaciaka „Orlika” pokazano rodzinie, a następnie – starając się zabić także pamięć po nim – ukryto. Pogrzebano go tam, gdzie leżeli inni skrytobójczo pomordowani przez NKWD i UB – na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie, w kwaterze 45 N. Przez dziesięciolecia była tam jedynie studnia, błoto, wysypisko śmieci i szalety. Dopiero w latach siedemdziesiątych udało się rodzinom pomordowanych dowiedzieć, gdzie leżą ich bliscy. Bardzo duża w tym dziele jest zasługa  brata mjr. „Orlika”, Lucjana Bernaciaka. Po dziesięciu latach usunięto bezczeszczące groby szalety, postawiono brzozowy krzyż, który jednak bardzo szybko został zniszczony przez „wandali”.

Minęło kolejne dziesięć zanim upadł PRL i wyrażono zgodę na zbudowanie „Pomnika Więźniów Politycznych Straconych w latach 1944 – 1956”. Po wielu staraniach i kłopotach pomnik odsłonięto 15 września 2001 roku.

26 czerwca 2005 roku w Zalesiu koło Ryk, przed domem, w którym urodził się „Orlik” miała miejsce uroczystość odsłonięcia i poświecenia pomnika poświęconego majorowi Marianowi Bernaciakowi.

GLORIA VICTIS !

Pomnik mjr Mariana Bernaciaka ps. „Orlik” w Zalesiu. Wyryta w kamieniu inskrypcja głosi: „A jeśli komu droga otwarta do nieba, tym, co służą ojczyźnie”. Pieśń XII Jan Kochanowski./ W HOŁDZIE URODZONEMU W ZALESIU 6 MARCA 1917 R. MJR. MARIANOWI BERNACIAKOWI „ORLIKOWI” / Obrońcy ojczyzny we wrześniu 1939 r. / Organizatorowi ZWZ-AK w podobwodzie Dęblin-Ryki / Dowódcy OPI/15 PP „Wilków” Armii Krajowej / Komendantowi zgrupowań partyzanckich WiN w  inspektoracie Puławy / POLEGŁEMU W WALCE O NIEPODLEGŁĄ POLSKĘ 24 CZERWCA 1946 R. / Społeczeństwo powiatu ryckiego, 26 czerwca 2005 r.

Pomnik w Zalesiu.

Pomnik w okolicach miejsca śmierci mjr. „Orlika”. Napis na pomniku brzmi: NA TYCH POLACH POLEGŁ MJR MARIAN BERNACIAK „ORLIK”/ KOMENDANT ODDZ. PARTYZ. ZGRUPOWANIA 15 PP „WILKÓW” AK / KMDT GRUP DYW. I O.P. WIN.

Więcej na temat mjr. Mariana Bernaciaka „Orlika” czytaj:

• Mjr Marian Bernaciak „Orlik” (1917 – 1946)>
• Krystian Pielacha, Jarosław Kuczyński, Do ostatniej kropli krwi. Major Marian Bernaciak „Orlik” 1917–1946>
• Marian Bernaciak [wikipedia]>
• Pamięć musi przetrwać>
• 63 rocznica rozbicia PUBP w Puławach>
• Inscenizacja rozbicia PUBP w Puławach – fotorelacja>
• Marian Bernaciak „Orlik” (solidarni.waw.pl)>
• Czas zabrać ordery (Nasz Dziennik)>
• Obchody 70. rocznicy śmierci „Orlika”. Rekonstrukcja wydarzeń [TVP3 Lublin]>
• 70. rocznica śmierci mjr. Mariana Bernaciaka „Orlika” (Nasz Dziennik)>

Obejrzyj na youtube:

• Z archiwum IPN – Marian Bernaciak „Orlik”, część 1/3>
• Z archiwum IPN – Marian Bernaciak „Orlik”, część 2/3>
• Z archiwum IPN – Marian Bernaciak „Orlik”, część 3/3>

Strona główna>

17 czerwca 2019 w Pałacu Prezydenckim w Warszawie wręczono noty identyfikacyjne rodzinom 24 ofiar reżimu komunistycznego i zbrodni dokonanych przez UPA, których szczątki zostały odnalezione i zidentyfikowane przez Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN.

Stanisław Gibek

ps. „Piekarz”, „Feliks” żołnierz Armii Krajowej i oddziału AK „Tartak” i Oddziału Partyzanckiego Służby Ochrony Społeczeństwa „Jastrzębie” Konspiracyjnego Wojska Polskiego – działających na Pograniczu Dolnego i Górnego Śląska oraz Wielkopolski i Ziemi Łódzkiej.

Urodził się 16 stycznia 1920 r. w Gromadzicach – gmina Czarnożyły w pow. wieluńskim. W czasie II wojny światowej, po ucieczce z transportu na roboty przymusowe w Niemczech, wstąpił do AK pełniąc służbę w Obwodzie AK „Reduta” w okolicach Namysłowa. Po zakończeniu działań wojennych zamieszkał wraz z rodziną w Wodzicznej w powiecie kępińskim. W połowie 1945 r. został zatrzymany i osadzony w areszcie MO w Laskach, z którego wkrótce został uwolniony przez oddział Franciszka Olszówki ps. „Otto” do którego wstąpił. Działalność niepodległościową kontynuował w oddziale AK „Tartak” Stanisława Panka „Rudego”, który od wiosny 1946 r. współdowodzony przez por. Alfonsa Olejnika ps. „Roman” „Babinicz”, znalazł się w strukturze KWP. Wziął udział m.in. w rozbiciu aresztu w Kępnie w październiku 1945 r. oraz w likwidacji dziewięciu żołnierzy sowieckich na Stacji Czastary w lutym 1946 r. 5 lipca 1946 r. został ranny w obławie wojsk KBW z Wrocławia i PUBP z Wielunia pomiędzy Żdżarami a Wójcinem i przewieziony na posterunek MO w Bolesławcu. Pomimo ciężkiego stanu został przekazany do PUBP w Wieluniu, gdzie przeszedł bardzo brutalne śledztwo w trakcie którego został zakatowany. 6 lipca 1946 r. nagie zwłoki Stanisława Gibka, z widocznymi licznymi obrażeniami, zostały wyrzucone na pobliski śmietnik. Ciało zakopano w nieoznakowanym grobie na miejscowym cmentarzu.

Szczątki Stanisława Gibka odnaleziono we wrześniu 2018 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na Cmentarzu Rzymskokatolickim przy ul. 3 Maja w Wieluniu.

Feliks Gołębowski

żołnierz WP

Urodził się 9 stycznia 1924 r. w m. Starczanowo w pow. obornickim. Pełnił służbę w 28 p.p. 9 DP. 24 lipca 1946 r. po walce stoczonej w Jaworniku Ruskim z oddziałem Ukraińskiej Armii Powstańczej został wzięty do niewoli i zamordowany.

Szczątki Feliksa Gołębowskiego zostały odnalezione w lipcu 2016 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez pion śledczy IPN w Jaworniku Ruskim.

 

---

Jan Grudziński

ps. „Karol”, „Płomień”, sierż., żołnierz AK-WiN

Urodził się 23 grudnia 1914 r. w Kąkolewnicy w pow. radzyńskim. W latach 1936-1937 służył w 6. Batalionie Saperów w Brześciu. Brał udział w wojnie 1939 r. W okresie niemieckiej okupacji był członkiem placówki AK w Kąkolewnicy. Po wkroczeniu Sowietów na Lubelszczyznę pozostał w konspiracji, obejmując w lipcu 1946 r. dowództwo oddziału samoobrony Rejonu IV Obwodu WiN Radzyń Podlaski. Ujawnił się 4 kwietnia 1947 r. przed Powiatowym Urzędem Bezpieczeństwa Publicznego w Radzyniu Podlaskim. Poszukiwany przez UB zaczął się ukrywać. 7 lipca 1947 r. został zatrzymany przez MO we wsi Wygnanka. W stanie ciężkim przewieziono go do Szpitala Powiatowego w Radzyniu Podlaskim, z którego tuż po wykonanej operacji (trepanacja czaszki) został przetransportowany do siedziby PUBP w Radzyniu, gdzie już od 10 lipca 1947 r. poddano go brutalnemu śledztwu, pomimo stanu zdrowia zagrażającemu życiu. 30 marca 1948 r. na rozprawie przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Lublinie został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 7 czerwca 1948 r. w więzieniu na Zamku w Lublinie.

Szczątki Jana Grudzińskiego zostały odnalezione w listopadzie 2018 r. w czasie prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na Cmentarzu Rzymskokatolickim przy ul. Unickiej w Lublinie.

Paweł Kalinowski

ps. „Francuz”, żołnierz AK-WiN

Urodził się 24 sierpnia 1921 r. w Pniówku w pow. zamojskim. W 1944 r. był aresztowany przez NKWD jako podejrzany o nielegalne posiadanie broni lecz został zwolniony. Początkowo był współpracownikiem oddziału lotnej żandarmerii Stanisława Pakosa „Wrzosa” z II Inspektoratu Zamojskiego AK, któremu udzielał kwatery oraz informacji o ruchach UB i MO. Od lutego 1951 r. był żołnierzem oddziału „Wrzosa” i jednocześnie pełnił funkcję komendanta placówki w Pniówku. Został zatrzymany 27 października 1951 r. w Pniówku przez funkcjonariuszy Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Zamościu. Przeszedł bardzo ciężkie śledztwo. Był sądzony w trybie doraźnym. Wyrokiem z 20 grudnia 1951 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Lublinie na sesji wyjazdowej w Zamościu skazał „Francuza” na karę śmierci, którą wykonano 7 lutego 1952 r. w więzieniu na Zamku w Lublinie.

Szczątki Pawła Kalinowskiego odnaleziono w listopadzie 2018 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na Cmentarzu Rzymskokatolickim przy ul. Unickiej w Lublinie.

Stanisław Kiljan

współpracownik AK-WiN

Urodził się 24 lutego 1914 r. w Kazimierzu Dolnym w pow. puławskim. W 1936 r. odbył służbę wojskową w 41 pułku piechoty w Suwałkach.  W wojnie 1939 r. nie brał udziału. Od kwietnia 1950 r. współpracował ze Stanisławem Ochnio „Granatem” – dowódcą oddziału zbrojnego wywodzącego się ze zgrupowania AK-WiN Mariana Bernaciaka „Orlika” – Zygmunta Wilczyńskiego „Żuka”. Udzielał mu kwatery i dostarczał żywność. Został zatrzymany 23 września 1950 r. przez grupę operacyjną KBW i Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Puławach. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Lublinie z 29 listopada 1950 r. został skazany na 7 lat więzienia. Zmarł 15 maja 1953 r. w więzieniu przy ul. Kleczkowskiej we Wrocławiu.

Szczątki Stanisława Kiljana zostały odnalezione w listopadzie 2011 r. w wyniku prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu.

Józef Kołodziej

ps. Wichura” – ppor. NSZ

Urodził się 25 czerwca 1921 r. w Bierach w pow. bielski. W czerwcu 1945 r. wstąpił do oddziałów partyzanckich Zgrupowania Narodowych Sił Zbrojnych kpt. Henryka Flamego „Bartka” i został mianowany dowódcą drużyny Pogotowia Akcji Specjalnych  o krypt „Błyskawica”. Brał udział w wielu akcji zbrojnych. Uczestniczył w słynnej defiladzie oddziałów „Bartka” w Wiśle 3 maja 1946 r. Od maja 1946 r. pełnił funkcję szefa propagandy i informacji przy sztabie. Kilkakrotnie skutecznie wykonywał także trudne misje koncentrowania w terenie Beskidów leśnych oddziałów. We wrześniu 1946 r. w ramach operacji „Lawina” koordynował przerzut żołnierzy NSZ na Zachód. Aresztowany w październiku 1946 r. w Chorzowie. 14 grudnia 1946 r. został skazany na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach na sesji wyjazdowej w Będzinie, którą wykonano 31 grudnia 1946 r. w katowickim więzieniu.

Szczątki Józefa Kołodzieja zostały odnalezione we wrześniu 2017 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na cmentarzu komunalnym przy ul. Panewnickiej w Katowicach.

Ernest Kozubek

ps. „Grom” – żołnierz NSZ

Urodził się 11 lipca 1925 r. w Starej Kuźni w pow. pszczyńskim. W latach 1942-1945 był wywiadowcą Tajnej Organizacji Wojskowej na terenie Starej Kuźni i Rudy Śląskiej-Halemby (od 1943 r. włączona do AK). Po wojnie wstąpił do służby wartowniczej w PUBP w Świętochłowicach, skąd w maju 1945 r. zdezerterował, ostrzegając jednocześnie zagrożonych aresztowaniem kolegów. Ukrywając się, trafił w Beskidy, gdzie przechwycił go patrol  Zgrupowania NSZ kpt. Henryka Flamego „Bartka”. W marcu 1946 r. złożył przysięgę na wierność NSZ i został przydzielony do leśnych grup bojowych, sierż. „Wichury”, sierż. „Andrusa” – kryptonim „Śmiertelni”, a następnie sierż. „Starego”, biorąc udział w licznych akcjach zbrojnych. W czasie realizacji przez bezpiekę operacji „Lawina” pełnił funkcję łącznika „Bartka” z kpt. Henrykiem Wendrowskim „Lawiną”. Aresztowany w październiku 1946 r. w Zabrzu, został  14 grudnia 1946 r. skazany na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach na sesji wyjazdowej w Będzinie. Wyrok wykonano 31 grudnia 1946 r. w katowickim więzieniu.

Szczątki Ernesta Kozubka zostały odnalezione we wrześniu 2017 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na cmentarzu komunalnym przy ul. Panewnickiej w Katowicach.

Adam Kuchciewicz

ps. „Iskra”, „Wiktor”, ppor. cz. w., żołnierz NSZ-NZW, WiN

Urodził się 24 grudnia 1922 r. w Łęcznej. W działalność konspiracyjną zaangażował się w styczniu 1940 r. Od 1942 r. należał do placówki NSZ w Łęcznej. Od jesieni 1943 r. służył w oddziale NSZ Jana Imbirowicza „Jacka”. Po wkroczeniu Sowietów na Lubelszczyznę został zmobilizowany we wrześniu 1944 r. do WP i wcielony do 8. zapasowego pułku piechoty na Majdanku. W grudniu 1944 r. zdezerterował z jednostki i dołączył do oddziału NSZ Mieczysława Pazderskiego „Szarego”. Od wiosny 1946 r. służył w oddziale NSZ-NZW Stefana Brzuszka „Boruty”. Był szefem i zastępcą dowódcy grupy. W lipcu 1946 r. przeszedł do oddziału WiN kpt. Zdzisława Brońskiego „Uskoka” pełniąc funkcję dowódcy plutonu, patrolu, a od jesieni 1948 r. szefa oddziału. Po śmierci „Uskoka”, w maju 1949 r. dołączył do oddziału Edwarda Taraszkiewicza „Żelaznego”, który latem 1949 r. uległ podziałowi i Kuchciewicz objął komendę nad częścią żołnierzy, tworząc własny oddział partyzancki. Zginął 10 lutego 1953 r. w Piaskach k. Lublina w wyniku wymiany ognia z funkcjonariuszami MO. Jego ciało przewieziono do więzienia na Zamku w Lublinie, gdzie okazywano je świadkom celem rozpoznania. 17 lutego 1953 r. przeprowadzono oględziny i sekcję zwłok w Zakładzie Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Lublinie.

Szczątki Adama Stanisława Kuchciewicza odnaleziono w listopadzie 2018 r. w czasie prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na Cmentarzu Rzymskokatolickim przy ul. Unickiej w Lublinie.

Lucjan Marchel

żołnierz NSZ-NZW

Urodził się 9 stycznia 1926 r. w m. Wojtkowice Glinna w pow. wysokomazowieckim. W czasie okupacji niemieckiej należał wraz z bratem Zygmuntem do lokalnej siatki Narodowych Sił Zbrojnych. Podczas akcji „Burza” walczyli w oddziale por. Franciszka Malinowskiego „Buksy”. Lucjan został ranny i trafił do szpitala w Brześciu, gdzie przez kilka miesięcy był leczony i przechodził rehabilitację. W 1945 r. nielegalnie przekroczył linie Curzona i przedostał się do rodzinnej miejscowości, w której kontynuował leczenie postrzelonej nogi. Od lutego – marca 1946 r. obaj bracia pełnili służbę w oddziale funkcjonującym w strukturach 3. Wileńskiej Brygady NZW kpt. Romualda Rajsa „Burego”. Po aresztowaniu w grudniu 1946 r. w rodzinnej miejscowości osadzono ich w areszcie w Ciechanowcu. Wyrokiem z 27 grudnia 1946 r. Wojskowego Sądu Rejonowego w Białymstoku, który  jako Sąd Doraźny obradował na sesji wyjazdowej w Wojtkowicach Glinnie, zostali skazani na karę śmierci. W rozprawie, która rozpoczęła się o 10.45 na terenie rodzinnego gospodarstwa braci Marchelów, uczestniczyło w charakterze „widzów” ok. 500 osób doprowadzonych z okolicznych miejscowości. Wyrok został wykonany tego samego dnia o godz. 13.10.

Szczątki Zygmunta i Lucjana Marchelów zostały odnalezione we wrześniu 2017 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na cmentarzu parafialnym w Ciechanowcu.

---

Zygmunt Marchel

ps. „Sternik”, żołnierz NSZ-NZW

Urodził się 14 stycznia 1921 r., w m. Wojtkowice Glinna w pow. wysokomazowieckim. W czasie okupacji niemieckiej należał wraz z bratem Lucjanem do lokalnej siatki Narodowych Sił Zbrojnych. Podczas akcji „Burza” walczyli w oddziale por. Franciszka Malinowskiego „Buksy”. Zygmunt od września 1945 r. był w oddziale Narodowego Zjednoczenia Wojskowego ppor. Jana Boguszewskiego „Bitnego”. Od lutego – marca 1946 r. obaj bracia pełnili służbę w oddziale funkcjonującym w strukturach 3.Wileńskiej Brygady NZW kpt. Romualda Rajsa „Burego”. Zygmunt w 1946 r. pełnił funkcję komendanta placówki w Wojtkowicach Glinnie. Po aresztowaniu w grudniu 1946 r. w rodzinnej miejscowości osadzono ich w areszcie w Ciechanowcu. Wyrokiem z 27 grudnia 1946 r. Wojskowego Sądu Rejonowego w Białymstoku, który jako Sąd Doraźny obradował na sesji wyjazdowej w Wojtkowicach Glinnie, zostali skazani na karę śmierci. W rozprawie, która rozpoczęła się o 10.45 na terenie rodzinnego gospodarstwa braci Marchelów, uczestniczyło w charakterze „widzów” ok. 500 osób doprowadzonych z okolicznych miejscowości. Wyrok został wykonany tego samego dnia o godz. 13.10.

Szczątki Zygmunta i Lucjana Marchelów zostały odnalezione we wrześniu 2017 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na cmentarzu parafialnym w Ciechanowcu.

---

Mikołaj Mazur

ps. „Pasek”, żołnierz NOW-AK

Urodził się 24 maja 1918 r. w Sobolowie w pow. bocheńskim. Od 1941 r. działał w Narodowej Organizacji Wojskowej. W 1944 r. pełnił funkcję szefa gospodarczego oddziału partyzanckiego NOW-AK Obozowej Drużyny Bojowej (ODB) „Jastrzębski”. Po wkroczeniu do Polski Armii Czerwonej ukrywał się. Latem 1945 r. powrócił na ziemię bocheńską i przystąpił do oddziału NOW-NZW Augustyna Rafalskiego „Pogroma”. Uczestniczył m.in. w likwidacjach żołnierzy sowieckich i osób podejrzewanych o współpracę z komunistami, a także rozbrajaniu funkcjonariuszy UB oraz MO. Jesienią 1945 r. ujawnił się w Krakowie, jednakże po kilku miesiącach ponownie przystąpił do oddziału. Brał udział w kilku akcjach grupy, po czym w drugiej połowie 1946 r. zaprzestał działalności konspiracyjnej, a w 1947 r. ujawnił się. Niebawem, obawiając się aresztowania, ponownie rozpoczął działalność zbrojną. Aresztowany 10 stycznia 1951 r. przez funkcjonariuszy WUBP w Krakowie, został wyrokiem WSR w Krakowie z 31 sierpnia 1951 r. skazany na karę śmierci, którą wykonano 24 grudnia 1951 r. w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie.

Szczątki Mikołaja Mazura zostały odnalezione w maju 2018 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

 

---

Władysław Nowak

ps. „Groźny”, żołnierz NOW-AK

Urodził się 14 maja 1921 r. w Kamyku w pow. bocheńskim. Od 1943 r. działał w Narodowej Organizacji Wojskowej, kolportując prasę konspiracyjną. W marcu 1945 r. został aresztowany, jednak po kilku dniach udało mu się zbiec z aresztu Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Bochni, po czym wkrótce przyłączył się do oddziału NOW-NZW Augustyna Rafalskiego „Pogroma”. Brał udział w wielu akcjach grupy od maja do września 1945 r., po czym wyjechał na Ziemie Zachodnie. Ujawnił się tam w marcu 1947 r. W 1950 r., zagrożony aresztowaniem przez UB, ponownie zaczął się ukrywać. Zatrzymany 11 stycznia 1951 r. przez funkcjonariuszy WUBP w Krakowie,  został wyrokiem WSR w Krakowie z 31 sierpnia 1951 r. skazany na karę śmierci, którą wykonano 24 grudnia 1951 r. w krakowskim więzieniu przy ul. Montelupich.

Szczątki Władysława Nowaka zostały odnalezione w maju 2018 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Józef Olszar

ps. „Ojciec”

Urodził się 4 czerwca 1905 r. w Wędryni na Zaolziu. W okresie międzywojennym pełnił służbę w 21. Pułku Artylerii Lekkiej Wojska Polskiego, a następnie w Policji Województwa Śląskiego. Od kwietnia 1946 r. współpracował z kpt. Henrykiem Flame „Bartkiem”, dowódcą oddziałów leśnych VII Okręgu Narodowych Sił Zbrojnych, przekazując cenne informacje, które zdobywał w prowadzonej z rodziną gospodzie pod Baranią Górą, w której często zatrzymywali się funkcjonariusze bezpieki. Pełnił także funkcję głównego łącznika „Bartka” oraz prowadził wywiad, dostarczał leki, zaopatrzenie i upłynniał konfiskowane towary. We wrześniu 1946 r. wskazywał również miejsca odbioru grup przerzutowych w operacji „Lawina”, co doprowadziło do jego aresztowania w październiku 1946 r. w Skoczowie. 14 grudnia 1946 r. został skazany na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach na sesji wyjazdowej w Będzinie. Wyrok wykonano 31 grudnia 1946 r. w katowickim więzieniu.

Szczątki Józefa Olszara zostały odnaleziony we wrześniu 2017 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na cmentarzu komunalnym przy ul. Panewnickiej w Katowicach.

Bolesław Palarz

ps. „Ogień”, żołnierz NSZ

Urodził się 20 maja 1927 r. w Dziedzicach (obecnie Czechowice-Dziedzice) w pow. bielskim. W okresie międzywojennym należał do 2. Drużyny Harcerskiej w Dziedzicach. W czasie okupacji został wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec. Po wojnie kontynuował działalność harcerską. Zagrożony aresztowaniem przez bezpiekę za oddanie swojej lornetki na potrzeby Zgrupowania Narodowych Sił Zbrojnych kpt. Henryka Flamego „Bartka”, zbiegł do lasu. 7 lipca 1946 r. złożył przysięgę na wierność NSZ i został przydzielony do grupy o krypt. „Burza”, uczestnicząc w akcjach zbrojnych. Od września 1946 r. był łącznikiem „Bartka” z Henrykiem Wendrowskim „Lawiną”. 3 października 1946 r. został aresztowany w Zabrzu i wyrokiem z 14 grudnia 1946 r. Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach na sesji wyjazdowej w Będzinie skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 31 grudnia 1946 r. w katowickim więzieniu.

Szczątki Bolesława Palarza zostały odnalezione we wrześniu 2017 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na cmentarzu komunalnym przy ul. Panewnickiej w Katowicach.

Zachariasz Powałko

członek organizacji „Obrona Narodowa”

Urodził się 8 czerwca 1921 r. w m. Kunów w pow. lubartowskim. W okresie od sierpnia 1949 r. do lipca 1950 r. był członkiem organizacji podziemnej „Obrona Narodowa”, dowodzonej przez Ludwika Moryla, działającej na terenie pow. żagańskiego. Został skazany wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego we Wrocławiu z 30 listopada 1950 r. na karę śmierci, którą wykonano 17 stycznia 1951 r. w więzieniu przy ul. Kleczkowskiej we Wrocławiu.

Szczątki  Zachariasza Powałki zostały odnalezione w październiku 2011 r. w wyniku prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu. 

---

Józef Pyś

ps. „Śmiały”, „Ostry”, kpr. rez., żołnierz AK-WiN

Urodził się 26 maja 1926 r. w Wólce Panieńskiej w pow. zamojskim. W okresie niemieckiej okupacji służył w oddziale Jana Turowskiego „Norberta” w Obwodzie AK Zamość. Po wkroczeniu Sowietów na Lubelszczyznę pozostał w konspiracji. Był członkiem oddziału Tadeusza Łogody „Barykady”. 29 grudnia 1945 r. został aresztowany i osadzony w więzieniu w Zamościu, skąd został uwolniony 8 maja 1946 r. przez oddział WiN Romana Szczura „Urszuli”. Początkowo przebywał w oddziale, a następnie był członkiem drużyny żandarmerii lotnej Rejonu WiN Łabunie. Ujawnił się 11 kwietnia 1947 r. przed Powiatowym Urzędem Bezpieczeństwa Publicznego w Zamościu. Zagrożony aresztowaniem, powrócił do konspiracji. Dołączył ponownie do oddziału dowodzonego przez Tadeusza Łagodę „Barykadę”, a po jego śmierci – przez Stanisława Pakosa „Wrzosa”. Grupa podlegała II Inspektoratowi Zamojskiemu AK. 18 lutego 1951 r. został ciężko ranny w starciu z funkcjonariuszami MO w Zamościu i po przewiezieniu do Szpitala Powiatowego w Zamościu zmarł. Jego ciało przewieziono następnie do Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Lublinie, gdzie dokonano oględzin i sekcji.

Szczątki Józefa Pysia zostały odnalezione we wrześniu 2018 r. w czasie prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na Cmentarzu Rzymskokatolickim przy ul. Unickiej w Lublinie.

Franciszek Skrobol

współpracownik KWP

Urodził się 25 października 1921 r. w Kleszczowie k. Żor. W okresie okupacji niemieckiej pomagał w organizowaniu schronienia dla ukrywających się przed gestapo. W sierpniu 1944 r. wysłany przymusowo do kopania okopów, skąd zbiegł i działał w oddziałach  partyzanckich. Po przejściu frontu pełnił służbę w jednostkach MO w Suszcu i Żorach. Jednocześnie od stycznia 1946 r. z częścią załogi posterunku w Żorach podjął współpracę z oddziałem dywersyjnym Konspiracyjnego Wojska Polskiego krypt. „Wędrowiec”. W jego domu kilkakrotnie odbyły się odprawy dowództwa okręgu i oddziału KWP. Zarejestrowany jako tajny współpracownik UB, nie podjął współpracy, przeciwnie – przyczynił się do likwidacji oficera prowadzącego przez oddział „Wędrowca”. Aresztowany przez PUBP w Cieszynie 16 lipca 1946 r. Został skazany 17 października 1946 r. przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach na karę śmierci, którą wykonano 28 grudnia 1946 r. w katowickim więzieniu.

Szczątki Franciszka Skrobola zostały odnalezione we wrześniu 2017 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na cmentarzu komunalnym przy ul. Panewnickiej w Katowicach.

Stanisław Staroń

ps. „Błysk”, „Grom”, członek organizacji podziemnej „Błyskawica”

Urodził się 8 sierpnia 1928 r. w Ostrowcu Świętokrzyskim. Będąc pracownikiem Huty Ostrowiec wspólnie z Wacławem Wątrobą – byłym członkiem AK, założył we wrześniu 1946 (1947)  r. organizację podziemną „Błyskawica”. Aresztowany 4 listopada 1951 r. w Ostrowcu Świetokrzyskim przez funkcjonariuszy PUBP, został skazany wyrokiem z 26 lutego 1952 r. Wojskowego Sądu Rejonowego w Kielcach na sesji wyjazdowej w Ostrowcu Świętokrzyskim na karę śmierci. Wyrok wykonano 11 czerwca 1952 r. w więzieniu w Kielcach.

Szczątki Stanisława Staronia zostały odnalezione w czerwcu 2018 r. w wyniku prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na Cmentarzu Rzymskokatolickim „Piaski” w Kielcach.              

---

Wojciech Stypuła

ps. „Bartek”, por. AK

Urodził się 28 listopada 1904 r. w Tarnawie Dolnej w pow. wadowickim. W okresie międzywojennym pełnił służbę w Wojsku Polskim. Był także instruktorem żeglarskim oraz zajmował się dziennikarstwem. W okresie okupacji niemieckiej należał do ZWZ-AK początkowo na terenie Warszawy, skąd musiał uciekać zagrożony aresztowaniem przez gestapo. Ukrywał się w klasztorze w Górach Świętokrzyskich. W lipcu 1943 r. został przerzucony na Nowogródczyznę. Pełnił służbę w IV batalionie 77 pp AK ppor. Czesława Zajączkowskiego „Ragnara”, będąc oficerem do zadań specjalnych komendanta. Poza uczestnictwem w wielu akcjach prowadził także rozmowy z Niemcami, doprowadzając do uwolnienia aresztowanych żołnierzy podziemia lub osób cywilnych. Również w trakcie operacji „Burza” w lipcu 1944 r. był wysyłany przez mjr. Macieja Kalenkiewicza „Kotwicza” oraz „Ragnara” z misjami prowadzenia rozmów z dowództwem sowieckiej partyzantki w rejonie Wilna. Zginął na tzw. Długiej Wyspie w Puszczy Rudnickiej 22 lipca 1944 roku, zastrzelony przez sowietów.

Szczątki Wojciecha Stypuły zostały odnalezione we wrześniu 2018 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN w Puszczy Rudnickej na tzw. Długiej Wyspie na terenie Litwy.

Roman Szczur vel Szumski

ps. „Halina”, „Nadzieja”, „Urszula” (nazwisko konspiracyjne Roman Szumski), podoficer KOP i WP, por. AK-WiN, odznaczony Krzyżem Walecznych

Urodził się 15 sierpnia 1910 r. w kolonii Roszki Udryckie k. Zamościa. Po odbyciu w latach 1931-1932 służby wojskowej w 23. pułku piechoty we Włodzimierzu Wołyńskim postanowił pozostać w wojsku, pełnił służbę w Korpusie Ochrony Pogranicza. W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. dostał się do niewoli sowieckiej. Zbiegł z transportu kolejowego do ZSRR. W listopadzie 1939 r. wstąpił Służby Zwycięstwu Polski. Od marca 1941 r. dowodził placówkami Stary Zamość i Nielisz Obwodu ZWZ-AK Zamość. Po wkroczeniu Sowietów na Lubelszczyznę pozostał w konspiracji. Od sierpnia 1944 do września 1945 r. pełnił funkcję komendanta placówki AK-DSZ-WiN Stary Zamość. 7 października 1944 r. odbił z więzienia w Zamościu 30 osób. W grudniu 1945 r. został wyznaczony na kierownika Rejonu „Jaśmin” Obwodu WiN Zamość. 8 maja 1946 r. na czele 12 żołnierzy rozbił więzienie w Zamościu, uwalniając 301 więźniów. W czerwcu 1946 r., zagrożony aresztowaniem, zdał kierownictwo rejonu i wyjechał na ziemie zachodnie. 22 marca 1947 r. ujawnił się przed WUBP w Warszawie. W latach 1947-1948 mieszkał na Dolnym Śląsku, utrzymując kontakty z dawnymi podkomendnymi. Wraz z żołnierzami Okręgu Lubelskiego WiN przeprowadził 11 marca 1949 r. akcję rekwizycyjną na Bank Spółdzielczy w Nowej Soli. Zdobyte fundusze miały być przeznaczone na pomoc dla ukrywających się żołnierzy oraz na wsparcie dla rodzin aresztowanych. Został aresztowany 28 marca 1949 r. przez funkcjonariuszy Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Lubinie. Był sądzony w trybie doraźnym. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego we Wrocławiu na sesji wyjazdowej w Nowej Soli 21 września 1949 r. został skazany na karę śmierci, którą wykonano 23 stycznia 1950 r. w więzieniu przy ul. Kleczkowskiej we Wrocławiu.

Szczątki Romana Szczura zostały odnalezione w listopadzie 2011 r. w wyniku prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu.

Mieczysław Szewczuk

ps. „Włoch”, żołnierz AK-WiN

Urodził się 6 sierpnia 1929 r. w Pniówku w pow. zamojskim. Od kwietnia 1951 r. był członkiem placówki w Pniówku, a następnie oddziału lotnej żandarmerii Stanisława Pakosa „Wrzosa” z II Inspektoratu Zamojskiego AK. Został aresztowany 28 września 1951 r. we wsi Dzierążnia w powiecie Tomaszów Lubelski przez grupę pościgową MO i UB. Przewieziono go do siedziby Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Tomaszowie Lubelskim, a następnie do Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Zamościu. Przeszedł ciężkie śledztwo. Był sądzony w trybie doraźnym. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Lublinie na sesji wyjazdowej w Zamościu z 20 grudnia 1951 r. został skazany na karę śmierci, którą wykonano 7 lutego 1952 r. w więzieniu na Zamku w Lublinie.

Szczątki Mieczysława Szewczuka zostały odnalezione w listopadzie 2018 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na Cmentarzu Rzymskokatolickim przy ul. Unickiej w Lublinie.

Mieczysław Szymczak

żołnierz WP

Urodził się 17 marca 1922 r. w m. Sędzin w pow. aleksandrowskim. W kwietniu 1945 r. został powołany do służby wojskowej, którą początkowo odbywał w 14 DP, a następnie został przeniesiony do 9 DP.  We wrześniu 1945 r. ukończył kurs szkoły podoficerskiej w Radzyniu Podlaskim i został awansowany do stopnia kaprala. Po złożeniu przysięgi przydzielono go do 28 pp, którego dowództwo stacjonowało w Przemyślu. 24 lipca 1946 r., po stoczonej walce w Jaworniku Ruskim z oddziałem Ukraińskiej Armii Powstańczej, został wzięty do niewoli i zamordowany.

Szczątki Mieczysława Szymczaka zostały odnalezione w lipcu 2016 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez pion śledczy IPN w Jaworniku Ruskim.

---

Tadeusz Wienc

por. WP, kawaler Orderu Virtuti Militari V klasy (pośmiertnie)

Urodził się 15 grudnia 1923 r. w m. Rozdole w pow. żydaczowskim w woj. stanisławowskim. W sierpniu 1944 r. został powołany do służby wojskowej i w lutym 1946 r. rozkazem dowódcy 9 Dywizji Piechoty awansowany na stanowisko dowódcy 1 kompanii moździerzy 28 pułku piechoty. 24 lipca 1946 r. po walce stoczonej w Jaworniku Ruskim z oddziałem Ukraińskiej Armii Powstańczej został wzięty do niewoli i zamordowany.

Szczątki Tadeusza Wienca zostały odnalezione w lipcu 2016 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez pion śledczy IPN w Jaworniku Ruskim.

Walenty Żurek

żołnierz WP

Urodził się 12 stycznia 1924 r. w m. Rochoty w pow. wieluńskim. W czasie II wojny światowej został zesłany na roboty przymusowe do Niemiec. Pełnił służbę w 28 p.p. 9 DP. 24 lipca 1946 r. po walce stoczonej w Jaworniku Ruskim z oddziałem Ukraińskiej Armii Powstańczej został wzięty do niewoli i zamordowany.

Szczątki Walentego Żurka zostały odnalezione w lipcu 2016 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez pion śledczy IPN w Jaworniku Ruskim.

---

Informacje o odnalezionych i zidentyfikowanych dotychczas ofiarach reżimów totalitarnych można znaleźć na portalu Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN:
https://poszukiwania.ipn.gov.pl/bbp/odnalezieni