Z Zeszytów Historycznych WiN-u… (1) – część 4/5

Losy konspiratorów

Trudno określić, czy i na ile zlikwidowanie Juliana Świątka i Lwa Sobolewa spowodowało zmianę metod śledczych stosowanych w tarnowskim PUBP. Można przypuszczać, że niewielką, o czym świadczą choćby protokoły rozpraw sądowych tarnowskich działaczy WiN w 1949 r., w których odnotowano wiele przypadków wymuszania zeznań. W chwili wykonania wyroku na „sowietniku” nic już nie mogło także zahamować wsypy w strukturach BW i WiN, a punkt ciężkości śledztwa przeciwko ich działaczom przeniósł się do Krakowa. UB zaciekle tropił w kolejnych miesiącach i latach osoby zaangażowane w akcje likwidacyjne, a po ich aresztowaniu doprowadzał do skazania przed komunistycznymi sądami na surowe kary. Nie od razu jednak orientował się, kto jaką rolę rzeczywiście w tych akcjach odegrał.

Zygmunt Wójcik „Korkociąg” jeszcze w pierwszej połowie sierpnia 1946 r. porzucił pracę w PUBP i zdołał zbiec przed aresztowaniem. Przedostał się do Monachium, następnie do Wielkiej Brytanii, skąd prawdopodobnie ok. 1950 r. wyjechał do Argentyny52.
21 września funkcjonariusze PUBP w Tarnowie aresztowali cztery osoby związane z niedoszłym zamachem na Sobolewa: Jana Saka i jego syna Tadeusza, Zdzisława [? – tak w aktach] Puchałę i Józefa Mitoraja. Wkrótce znali też nazwiska sześciu członków patrolu „Sowińskiego”, ale ich nie ujęli. Wiedzieli też o udziale w akcji Bolesława Kalacińskiego53. Ten ostrzeżony o wpadce placówki w Szerzynach jeszcze 21 września zaczął się ukrywać i ujawnił się (w bardzo ogólnej formie) 8 IV 1947 r. w Szczecinie54. Mimo to pozostał poza terenem Tarnowskiego, co nie uchroniło go od zatrzymania podczas wielkiej fali aresztowań tarnowskich winowców na przełomie 1948 i 1949 r.
Kalaciński został aresztowany 11 XII 1948 r. w Bytomiu i poddany śledztwu w Tarnowie. Mimo że w PUBP posiadano wiele zeznań obciążających „Trawkę” udziałem w likwidacji Sobolewa, on sam zaprzeczał zarzutom lub sprowadzał je do minimum. Z niezrozumiałych powodów sprawa zamachów nie znalazła się w ogóle w akcie oskarżenia i został on skazany za przechowywanie pism, których treść miała pozostać tajemnicą dla władz, na 4 lata więzienia (wyrok WSR w Krakowie z 6 V 1949 r.). NSW uwzględnił skargę rewizyjną, uznał, że z czynu tego Kalaciński się ujawnił (tym bardziej, że nie było dowodów) i na mocy amnestii postępowanie przeciw niemu umorzył. 27 X 1949 r. Kalaciński opuścił więzienie55.

Marian Borowiec także ujawnił się wiosną 1947 r. i mimo to został aresztowany w Tarnowie 30 XI 1948 r. Był sądzony razem z Kalacińskim i wyrokiem z 6 V 1949 r. jego sprawa została umorzona na podstawie amnestii (sąd nie zauważył, że jeden z zarzutów – szpiegostwo – nie podlegał amnestii). Ponowną sprawę wytoczono Borowcowi w 1950 r. (zatrzymany 14 kwietnia) w związku z zeznaniami W. Błasika, w których wskazał Borowca jako osobę, która wydała rozkaz likwidacji Bogdana Grzybka „Posępnego” – jak wynikało z raportu „Korkociąga” – konfidenta UB. Rozprawę ze względu na stan zdrowia oskarżonego rozpoczęto ostatecznie 29 XI 1950 r., w jej trakcie Borowiec stracił przytomność. 14 XII 1950 r. w czasie wspólnego posiedzenia niejawnego WSR w Krakowie w składzie J. Polan-Haraschin, W. Sieracki i T. Makowski oraz podprokurator WPR w Krakowie Stanisław Węglarz postanowili zawiesić postępowanie w sprawie M. Borowca i uchylić środek zapobiegawczy – areszt tymczasowy. W uzasadnieniu zapisano:

Jak wynika z orzeczenia lekarza więziennego w Tarnowie z 2 XII 1950 r. […] i karty szpitalnej Borowca Mariana oraz protokołu rozprawy z dn. 29 XI 1950 r. nr Sr 369/50 Borowiec Marian cierpi na czynną gruźlicę włóknistą, powiększenie gruczołu tarczycowego oraz na zatrucie tarczycowe serca, tak że stan jego zdrowia jest tego rodzaju, iż dalszy pobyt jego w więzieniu zagraża bezpośrednio życiu. Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, jak również to, że stan zdrowia osk-nego nie pozwala na przeprowadzenie rozprawy sąd postanowił jak w sentencji56.

W tej samej fali aresztowań, co Kalaciński, zostali też ujęci Roman Śledź, Augustyn Kurek, Adolf Wiśniewski (w Tarnowie) oraz Tadeusz Puchała (w Ząbkowicach) i początkowo planowano przeprowadzić przeciwko wszystkim wymienionym i innym członkom bojówki, która dokonała zamachu na Świątka proces pokazowy w trybie doraźnym na sesji wyjazdowej w Tarnowie. Referat Śledczy PUBP w Tarnowie nie był jednak w stanie szybko spełnić polecenia naczelnika Wydziału Śledczego WUBP w Krakowie. Jak już wspomniano, Kalaciński sądzony był osobno i sprawa jego udziału w zamachach w ogóle nie była poruszana57.

Roman
Śledź ps. „Świt”, jeden z uczestników likwidacji Juliana Świątka.
Fotografia sygnalityczna wykonana w PUBP w Tarnowie w styczniu 1949 r. (Z archiwum IPN).

Roman Śledź w październiku 1947 r. został zwerbowany przez Bolesława Kiełbowicza „na kompromateriałach” do współpracy z Referatem IV (ochrona gospodarki) PUBP w Tarnowie. Jak zapisał Kiełbowicz w raporcie po werbunku:

Dnia 25 X 47 r. wezwałem ob. Śledzia Romana do Urzędu, gdzie pokazałem mu przez niego pisane raporty do Goreckiego konfidenta Gestapo za czasów okupacji, jak pracował w Straży Bezpieczeństwa w PFZA w Mościcach, gdzie przyznał się do tego, że on te raporty pisał i je podpisywał swoim nazwiskiem i imieniem. Po tym zaproponowałem mu współpracę z Organami Bezpieczeństwa i powiedziałem mu, że tak samo powinien teraz pisać jak za czasów okupacji, bo teraz jest Polska Ludowa, a nie niemcy gdzie on się im przysługiwał, a teraz powinien z nami współpracować dla dobra Polski i obecnej rzeczywistości jaka obecnie jest, na co zgodził się58.

Jako informator Śledź utrzymał swój pseudonim „Świt”59. 1 IX 1948 r. komisja w składzie: Stanisław Strzałka – szef PUBP w Tarnowie i Maurycy Hoffman – delegat z WUBP w Krakowie postanowiła zwolnić Romana Śledzia ze zobowiązania jako członka PPS60. Już jednak 4 grudnia kolejna komisja uznała, że ze względu na słabą współpracę i dość pewne materiały kompromitujące należy w/w z sieci wyeliminować, przeprowadzić dochodzenie i oddać pod sąd61.

Pod koniec lat 50. w środowisku WiN-owskim związanym z J. Jandzisiem panowało przekonanie, że zostali „wsypani” przez Śledzia Romana, którego nazywają „kapusiem”, Jandziś mówił, że Śledź otrzymał najmniejszy wyrok oraz najwcześniej został zwolniony z więzienia i dlatego Jandziś, ani też pozostała grupa b. czł. WiN nie chcą mieć nic do czynienia ze Śledziem […] ogólnie istnieje opinia, że Śledź Roman gdy był w więzieniu to „sypał” ludzi62. Jednak odnaleziona dotychczas baza źródłowa nie wskazuje jednoznacznie na Śledzia, jako na osobę, od której miałaby się zacząć „wsypa” żołnierzy oddziału osłony. Według informacji zebranych przez funkcjonariuszy Biura „C”, dopiero po ujawnieniu się „Sosny”, który w złożonym oświadczeniu ujawnił część działalności placówki WiN z Mościc, wtedy skonfrontowano je z oświadczeniami innych ujawnionych członków WiN z terenu Tarnowa, gdzie na podstawie tej wysunięto wniosek, że czyny te należy przypisać właśnie bandyckiej grupie WiN placówka w Mościcach. Biorąc te dane [pod uwagę] ppor. Doleżuchowicz Adam z-ca szefa PUBP Tarnów, postanowieniem z dnia 6 VI 1947 r. założył rozpracowanie agenturalne nadając mu kryptonim „Ujawniony”63. Do rozpracowania zwerbowano agenturę ze środowisk akowsko-winowskich, angażując informatorów: „Brzoza”, „Janka”, „Koń”, „Lis”, „Mercedes”, „Nawrot”, „Świt”, „Wiatr”, „Witek”, „14”. Na podstawie doniesień i powtórnych przesłuchań WiN-owców odtworzono skład i działalność oddziału tarnowskiego i przeprowadzono aresztowania64. Śledź był zatem jednym z informatorów, a na podstawie znanych dotąd źródeł nie można ustalić, czy kluczowym.

Tadeusz Puchała został ujęty 24 XII 1948 r., Augustyn Kurek 29 XII 1948 r., a Roman Śledź i Adolf Wiśniewski 30 XII 1948 r. Wszyscy czterej zostali skazani wyrokiem WSR w Krakowie pod przewodnictwem Ludwika Kiełtyki65 z 11 II 1949 r. Tadeusza Puchałę i Augustyna Kurka skazano na karę śmierci – na mocy ustawy o amnestii orzekając wyrok łączny więzienia dożywotniego. Po kolejnych złagodzeniach wyroków Puchała opuścił więzienie 25 VIII 1956 r., a Kurek 16 V 1957 r. Roman Śledź został skazany również na karę śmierci, a po zastosowaniu przepisów o amnestii na karę łączną 15 lat więzienia. Po kolejnych złagodzeniach kary wyszedł z więzienia 9 IX 1954 r. Adolf Wiśniewski po zastosowaniu przepisów o amnestii został skazany na 7 lat więzienia – opuścił je 7 I 1956 r.66

Kolejne próby ujęcia poszukiwanego już od pierwszej dekady sierpnia 1946 r. Władysława Kowala „Saneckiego” kończyły się fiaskiem. Najbliżsi aresztowania inspektora tarnowskiego byli ubowcy 17 X 1946 r., gdy zastawili pułapkę przy pomocy agenta ps. „Baca” – Erwina Mojżeszka, kierownika Rady WiN w Brzesku67. Mimo odniesionych ran „Sanecki” zbiegł i ukrywał się do 4 VII 1950 r. Został ostatecznie aresztowany w wyniku donosu Stanisława Wodzińskiego, w czasie okupacji kierującego pod ps. „Zadora” Powiatową Delegaturą Rządu w Tarnowie, a od 25 II 1949 r. współpracującego z UB jako agent ps. „Sto”68.

Władysław Kowal ps. „Sanecki”, inspektor Inspektoratu Tarnowskiego WiN, Fotografia sygnalityczna wykonana w PUBP w Tarnowie w 1950 r. (Z archiwum IPN).

Kowala wyrokiem WSR w Krakowie z 5 III 1951 r. skazano za wydanie rozkazów likwidacji Świątka i Sobolewa na karę śmierci, którą na mocy przepisów ustawy o amnestii złagodzono, orzekając jako karę łączną dożywotnie więzienie. Przewodniczącym składu sądzącego był kpt. Władysław Sieracki69. Po kolejnych złagodzeniach wyroku Kowala zwolniono z więzienia 29 IV 1957 r.

Z Zeszytów Historycznych WiN-u… (1) – część 5/5>
Strona główna>


52. IPN Kr 028/1, t. 12, Sprawozdania Referatu V PUBP w Tarnowie 1945–1947, Sprawozdanie dziesięciodniowe po linii V-go Wydziału za okres 27 VII do 17 VIII 1946, Tarnów, 17 VIII 1946; IPN Kr 010/7766, Akta sprawy operacyjnej p-ko Z. Wójcikowi.
53. IPN Kr 028/2, t. 2, Meldunki Referatu III PUBP w Tarnowie 1945–1947, k. 197, Meldunek specjalny o akcjach…, Tarnów, 17 X 1946.
54. IPN Kr 009/2572, t. 1
, Teczka personalna informatora ps. „Zimny”, k. 149, Protokół przesłuchania B. Kalacińskiego, Tarnów, 11 II 1949.
55. W aktach istnieje ślad, że szczegółowa decyzja sformułowania zarzutów wobec Kalacińskiego zapadła w WPR w Krakowie w początkach lutego 1949 r. IPN Kr 111/1925, Akta nadzoru prokuratorskiego w sprawie p-ko B. Kalacińskiemu; IPN Kr 07/2664, t. 1–3, Akta kontrolno-śledcze p-ko M. Borowcowi, B. Kalacińskiemu i in.
56. Ibidem; IPN Kr 111/2547, Akta nadzoru prokuratorskiego w sprawie p-ko M. Borowcowi, k. 12, Protokół wspólnego posiedzenia niejawnego, Kraków, 14 XII 1950; AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 369/50, Akta sprawy karnej p-ko M. Borowcowi.
57. IPN Kr 07/2767, Akta kontrolno-śledcze p-ko T. Puchale i in., k. 132–135, Raport do naczelnika Wydziału Śledczego WUBP w Krakowie, Tarnów, 8 I 1949.
58. IPN Kr 009/14, Skomasowana teczka personalna i teczka pracy informatora ps. „Świt”, t. 1, k. 12, Raport o przeprowadzonym werbunku z kandydatem, Tarnów, b.d.; Por.: Ibidem, k. 17, Protokół przesłuchania R. Śledzia, Tarnów, 25 X 1947.
59. Ibidem, k. 13, Zobowiązanie.
60. Ibidem, k. 22, Orzeczenie, Tarnów, 1 IX 1948.
61. Ibidem, k. 23, Orzeczenie, Tarnów, 4 XII 1948.
62. Ibidem, k. 40, Doniesienie spisane ze słów informatora „H-14”, Tarnów, 13 III 1959.
63. IPN Kr 074/93, Charakterystyka nr 94 bandy terrorystyczno-rabunkowej WiN d-ca Jandziś Jan ps. „Sosna”, k. 7.
64. Ibidem, k. 8.
65. Ludwik Kiełtyka, ur. 23 VI 1922 r. w Łętowni, pow. przemyski, s. Feliksa i Anieli. W lipcu 1944 r. ochotniczo wstąpił do MO, natomiast 2 III 1945 r. do „ludowego” WP. 30 IX 1945 r. ukończył Oficerską Szkołę Piechoty Nr I w Inowrocławiu w stopniu ppor. i został skierowany na stanowisko sekretarza do WSO nr V w Krakowie – funkcję tę sprawował od 4 (inne źródła podają, że od 7) X 1945 do 17 III 1946 r. 18 III 1946 r. objął funkcję asesora w WSR w Krakowie. W tym sądzie kolejno p.o. sędzia (od 17 IX 1946) i sędzia (30 IV 1947 – 1 IX 1952). 10 V 1947 r. oddelegowany do pracy w Wojskowym Sądzie GO „Wisła” z delegacji powrócił 18 IX 1947 r. 1 IX 1952 r. przeniesiony do WSR w Kielcach, a następnie Katowicach. W tym samym roku ukończył zaoczne studia na Wydziale Prawa UJ uzyskując tytuł magistra. 15 V 1954 r zwolniony z zajmowanego stanowiska i skierowany do pracy w Wojskowym Biurze Ministerstwa Skupu w Kielcach. Pracował następnie na stanowiskach kierowniczych w Państwowej Inspekcji Handlowej i Handlowej Spółdzielni Inwalidów w Kielcach. Zmarł 13 I 1973 r. w Kielcach. AWL, WSR w Krakowie, Rozkazy wewnętrzne 1946; Ibidem, Rozkazy wewnętrzne 1947; Ibidem, Sprawy różne sądu 1947; Ibidem, Sprawy różne sądu 1947; B. Dzięcioł, Stacjonarne sądy… Wojskowy Sąd Okręgowy w Krakowie, s. 19; E. Misiło, Akcja „Wisła”, Warszawa 1993, s. 30, 262, 270–271; K. Szwagrzyk, Sędziowie w procesie krakowskim, „ZHW”, nr 18: 2002, s. 212 przyp. 3; Informacje K. Szwagrzyka; Zbiory A. Zagórskiego.
66. AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 94/49, Akta sprawy karnej p-ko T. Puchale i in.
67. IPN Kr 056/3, t. 10, Meldunki specjalne Wydziału III WUBP w Krakowie, k. 178–179, Meldunek specjalny, Kraków, 4 XI 1946; Szerzej zob.: W. Frazik, F. Musiał, op. cit., s. 167–168; Nie była to jedyna próba aresztowania, m.in. w lipcu 1950 r. Kowal relacjonował agentowi „Sto”: jak krakowskie U.B. jeździło do Pleśnej by go aresztować i pomyliło się z domem nad potokiem i zabrało całkiem kogo innego i gdy na posterunku M.O. wypytywano o Kowala ten powiedział, że Kowal mieszka w sąsiednim domu, udali się więc tam i zabrali kowala ale z zawodu. IPN Kr 07/574, Akt kontrolno-śledcze p-ko J. Zabrzeskiemu, t. 4, k. 108, Agencyjne doniesienie dot. Kowala Władysława, źródło: „Sto”, Kraków, 5 VII 1950.
68. IPN Kr 009/6825, t. 1–2, Teczki personalna i pracy agenta „Sto”; Szerzej zob.: W. Frazik, F. Musiał, op. cit., s. 183–184.
69. Władysław Sieracki, ur. 19 IX 1919 r. w m. Bestwinka, pow. bielski, s. Franciszka i Marianny (z d. Kraus). Od lutego 1943 r. był pod ps. „Bubuś” członkiem grupy sabotażowo-dywersyjnej GL dowodzonej przez Władysława Zawadzkiego. Do „ludowego” WP zgłosił się ochotniczo 20 IV 1945 r. i został skierowany do 21. zapasowego pp, a następnie odbył przeszkolenie w II Oficerskiej Szkole Artylerii w Toruniu. Później przeniesiony do 42. pal w Krakowie (od 16 XII 1945) i Okręgowej Składnicy Artyleryjskiej w Krakowie (od 5 II 1946). 28 VI 1946 r. przeniesiony na stanowisko sekretarza sądowego w WSR w Krakowie. Jednak już 7 XII 1946 r. rozkazem szefa DSS mianowano go aplikantem w WSR w Krakowie. Do 13 XII 1951 r. był kolejno: aplikantem sądowym (do 17 II 1947), asesorem (do 22 I 1949), sędzią (do1 VII 1951) i zastępcą szefa sądu. Następnie przeniesiony do WSR w Rzeszowie, gdzie został szefem sądu (13 XI 1951 – 8 XII 1952), a później do NSW, gdzie kolejno pełnił funkcje sędziego Wydziału II (od 8 XII 1952), sędziego Wydziału Rewizyjnego (od 29 VII 1955), szefa Wydziału Rewizyjnego (od 30 IV 1958) i szefa Biura Prezesa NSW (od 28 X 1961). Po likwidacji NSW i utworzeniu Izby Wojskowej Sądu Najwyższego, kolejno na stanowiskach: przewodniczącego Wydziału II (od 27 VIII 1962), szefa Biura Nadzoru Pozainstancyjnego przy Prezesie IW SN (od 23 V 1967), sędziego Wydziału IV (od 29 III 1972), sędziego Wydziału II (od 21 VI 1972), przewodniczącego Wydziału IV (od 24 V 1977). Zdemobilizowany 6 VII 1983 r. W l. 1947–1951 studiował prawo na UJ, w 1952 r. uzyskał tytuł magistra praw, a w 1968 r. tytuł doktora nauk prawnych na UJ. Zmarł w 1995 r. AWL, WSR w Krakowie, Rozkazy wewnętrzne 1946; Ibidem, Rozkazy wewnętrzne 1947; Ibidem, Rozkazy wewnętrzne 1951; Ibidem, Sprawy różne sądu 1947; CAW 1783/90/3294, TAP W. Sierackiego; J. Poksiński, „My, sędziowie, nie od Boga…”. Z dziejów sądownictwa wojskowego PRL 1944–1956. Materiały i dokumenty, Warszawa 1996, s. 188 przyp. 226; Idem, Victis Honos…, s. 289; K. Szwagrzyk, op. cit., s. 212 przyp. 1; Zbiory A. Zagórskiego.