Z Zeszytów Historycznych WiN-u… (5)

Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego we Włodawie był jedną z wielu placówek komunistycznego aparatu bezpieczeństwa rozsianych po całej Polsce i jak one wszystkie, był jednocześnie głównym filarem, na którym opierał się proces zniewalania i terroryzowania polskiego społeczeństwa przez aparat represji¹.

Jak większość „powiatówek” w woj. lubelskim, PUBP we Włodawie rozpoczął funkcjonowanie – jako Wydział Bezpieczeństwa przy PRN – już w sierpniu 1944 r. Organizował się on w skomplikowanych warunkach narodowościowych, w których po wkroczeniu Sowietów, mentalność i postawy polityczne ludności ukraińskiej, licznie zamieszkującej powiat włodawski, zostały zdominowane przez ideologię komunistyczną, czemu niewątpliwie sprzyjała ówczesna złożona sytuacja socjalna, ekonomiczna i etniczna. Wpłynęło to na fakt, że większość pracowników rzeczonej instytucji stanowili właśnie Ukraińcy. Według danych z 1 II 1946 r. w PUBP Włodawa na 62 pracowników aż 18 było narodowości ukraińskiej, co stanowiło najwyższy odsetek w całym województwie lubelskim². Na siedzibę PUBP wybrano budynek przy Al. Józefa Piłsudskiego 53, który w II RP zajmowali urzędnicy skarbowi, a w czasie II wojny światowej mieścił się w nim posterunek policji granicznej – Grenzpolizeiposten³. Był to piętrowy gmach, w którego piwnicy znajdował się areszt, na górze pomieszczenia biurowe. Ulokowany był naprzeciwko placu sportowego, obok znajdował się niewielki kort tenisowy⁴, zaś  z tyłu w kierunku północno-zachodnim, w odległości 200-300 metrów, kirkut – cmentarz żydowski (obecnie park miejski), który funkcjonariusze UB w latach 40. i 50. często wykorzystywali jako miejsce egzekucji lub grzebania ciał swoich ofiar, pomordowanych podczas operacji w terenie⁵. Po 1956 r. w budynku tym miały swoją siedzibę Prokuratura i Komenda Powiatowa MO⁶, przy której funkcjonował referat do spraw bezpieczeństwa (od 1967 r. – referat ds. SB)⁷. Komenda Powiatowa, obecnie już Policji, zajmuje ten budynek do dnia dzisiejszego.

Budynek,
w którym od sierpnia 1944 r. mieścił się Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa
Publicznego we Włodawie. Zdjęcie pochodzi z lat 80-tych, gdy miały tam
siedzibę Służba Bezpieczeństwa i  Komenda Powiatowa Milicji
Obywatelskiej. [kliknij w zdjęcie aby powiększyć].

Włodawski PUBP był pod względem obsady stanowiska kierowniczego jednym z najbardziej stabilnych w całym województwie lubelskim. Od 14 IX 1944 r. kierownikiem tymczasowym był Włodzimierz Kaliszczuk⁸. 1 VI 1945 r. został oficjalnie zatwierdzony i funkcję tę pełnił do 15 XI 1945 r. Jego zastępcą, a jednocześnie kierownikiem kontrwywiadu, był do 12 I 1945 r. Bronisław Pajączkowski⁹, który został następnie kierownikiem grupy operacyjnej w powiecie Końskie (woj. kieleckie). Po nim obowiązki kierownika Powiatowej Sekcji Kontrwywiadu PUBP we Włodawie przejął Jan Jurkowski¹⁰.

W latach 1944-1947 szczególne miejsce wśród wielu innych zadań postawionych przed funkcjonariuszami UBP zajmowała walka z polskim podziemiem niepodległościowym oraz, w zależności od narodowościowej specyfiki terenu, podziemiem ukraińskim. Pomimo że propaganda komunistyczna twierdziła, iż podstawowym zadaniem resortu jest likwidacja wszelkiego rodzaju agentury, współpracowników i kolaborantów hitlerowskich, funkcjonariusze bezpieki od pierwszych dni znali prawdziwe priorytety¹¹. Do ogłoszenia ustawy amnestyjnej z 22 II 1947 r. oraz będącego jej efektem „rozładowania” lasów i ujawnienia się struktur podziemnych, była to przede wszystkim całkowita likwidacja zbrojnego oporu przeciwko władzy komunistów, czemu służyć miała większość działań operacyjnych i agenturalnych podejmowanych przez UBP  w omawianym okresie.

W powiecie włodawskim dość wcześnie, bo już od początku 1944 r., Sowieci wspierani przez polskich komunistów rozpoczęli rozpracowywanie i likwidację członków podziemia niepodległościowego, którzy mogliby w przyszłości stanowić zarzewie oporu przeciwko ich panowaniu. 23 II 1944 r. we wsi Załucze Stare (gm. Wola Wereszczyńska) sowieccy partyzanci pod dowództwem Wołodimira Mojsenko ps. „Wołodia” ze zgrupowania płk. Iwana Banowa „Czornego”¹² zamordowali komendanta Obwodu AK Włodawa kpt. Józefa Millerta „Sępa”, jego adiutanta ppor. rez. Józefa Majewskiego „Jotem” i żołnierza ochrony st. strzelca Józefa Pasonia „Słowika”¹³.
Dnia 3 III 1944 r. został zabity na terenie lasów parczewskich ppor. Dominik Bolesta „Abisyńczyk”, który pełnił funkcję kwatermistrza Obwodu AK Włodawa. Prawdopodobnie został rozstrzelany na terenie wsi Bójki przez partyzantkę sowiecką, również ze zgrupowania płk. Banowa¹⁴. 12 III 1944 r., żołnierze Obwodu AK Włodawa z 7 pp Leg. I komp. por. Ludwika Pałysa „Ludwika” z oddziału „Nadbużanka” zostali zaatakowani w Załuczu Starym przez Korpus Lenkina 1 Ukraińskiej Dywizji Partyzanckiej Sidora Kowpaka. W starciu poległo siedmiu partyzantów AK¹⁵.
Na początku czerwca, gdy po ciężkich walkach  na Wołyniu i wyjściu z okrążenia, przeprawiła się przez Bug w okolicach Włodawy ok. 3-tysięczna 27. Wołyńska Dywizja Piechoty AK, rozkładając się na odpoczynek w lasach powiatów włodawskiego, lubartowskiego i chełmskiego, zapał czerwonej partyzantki na jakiś czas uległ ostudzeniu¹⁶.

Mimo tych wszystkich działań, jasno pokazujących zamiary „wyzwolicieli”, żołnierze włodawskiego Obwodu AK podejmowali wspólnie z Sowietami akcje przeciwko wycofującym się Niemcom i próbowali traktować wkraczającą na te tereny Armię Czerwoną jako „sojusznika naszych sojuszników”¹⁷. Niestety, taka postawa ułatwiła grupom wywiadowczym partyzantki sowieckiej i wspierającym ją oddziałom Armii Ludowej dość dobre rozpoznanie kto jest kim w strukturach miejscowej AK. Dzięki temu niemal natychmiast po wkroczeniu na teren powiatu włodawskiego NKWD i sowiecki kontrwywiad wojskowy „Smiersz”, przy wydatnej współpracy funkcjonariuszy polskiego UBP, rozpoczęły aresztowania żołnierzy podległych Rządowi RP w Londynie.

Kierownik PUBP we Włodawie w meldunku z 10 X 1944 r. skierowanym do WUBP w Lublinie donosił, że nasza instytucja […] ma wciągniętych na listę pod obserwacją 83 osoby, z czego propagandystów AK – 35, S.D. – 33 i ukraińskich nacjonalistów – 19¹⁸, a w raporcie z 31 X 1944 r. informował, że przekazuje 19 aresztowanych wraz z aktami oskarżenia, protokołami osobistej rewizji i ich rzeczami. Wśród aresztowanych było 13 żołnierzy AK, dwóch dziedziców, dwóch współpracowników niemieckich (volksdeutsche)¹⁹.
Z kolei zastępca kierownika PUBP Bronisław Pajączkowski w raporcie skierowanym również do WUBP w Lublinie pisał, że od dnia 21 do 31 X 1944 r. pod kontrolą Bezpieczeństwa, było aresztowanych 50 osób, z tego 39 osób za przynależność do AK²⁰. Reszta osób została zatrzymana, jak podawano w raporcie, za przechowywanie broni (siedem osób), za współpracę z Niemcami (dwie osoby), jako obszarnicy (dwie osoby).

Por. Włodzimierz Kaliszczuk, w latach 1944-1945
kierownik PUBP we Włodawie.

Koronnym przykładem głębokiej infiltracji przez komunistów struktur niepodległościowego podziemia w powiecie włodawskim jest niewątpliwie, zachowane w zasobach archiwalnych IPN, pismo z 22 III 1945 r. ówczesnego kierownika Sekcji Śledczej WUBP w Lublinie Adama Humera²¹ do kierownika PUBP we Włodawie Włodzimierza Kaliszczuka, w którym poleca on dokonać wywiadu i aresztować niżej wymienione osoby a następnie przekazać do Woj[ewódzkiego] Urz[ędu] Bezp[ieczeństwa] Publ[icznego] w Lublinie, po czym następuje lista nazwisk, pseudonimów i rysopisów 43 żołnierzy włodawskiego Obwodu AK, na czele z najwyższą kadrą dowódczą. Należy przypuszczać, że większość tak szczegółowych informacji mogli dostarczyć przede wszystkim przedstawiciele lokalnych struktur komunistycznych, w tym Armii Ludowej, doskonale zorientowani w znanym sobie od lat środowisku lokalnym, które rozpracowywali od dłuższego już czasu²².

Wraz ze wzrostem liczby aresztowanych zaczęły pojawiać się problemy z prowadzeniem śledztw. Odstawiając 6 XI 1944 r. 16 aresztantów do WUBP w Lublinie kierownik włodawskiego PUBP prosił w załączonym piśmie przełożonych o przekazanie obszernych instrukcji w sprawie prowadzenia śledztw i aresztów, z powodu braku na naszym terenie prokuratora, który by mógł wydawać wszelkie formalności na przeprowadzenie aresztowań. […] Poszczególne śledztwa prowadzić włodawski aparat Bezp[ieczeństwa] Publ[icznego] nie jest w sile [w stanie]²³.

Zestawienie aresztowań przeprowadzonych przez wszystkie Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego w województwie lubelskim do dnia 31 XII 1944 roku.

Dnia 21 XI 1944 r. pododdziały tej dywizji wspomagane przez funkcjonariuszy PUBP we Włodawie rozbiły we wsi Czarny Las (gm. Ludwin) oddział partyzancki dowodzony przez komendanta Obwodu AK Włodawa ppor. Bolesława Flisiuka „Jaremę”. W meldunku majora gwardii Mastiukina z dnia 21 XI 1944 roku możemy m.in. przeczytać:

Dzisiaj tj. 21.11.1944 roku przybył agent bezpieczeństwa publicznego z powiatu włodawskiego i poinformował, że we wsi Czarny Las, gmina Ludwinów [Ludwin], powiat Włodawa, ukrywa się dowódca 22 pułku piechoty AK, major „Jarema” (Flisiuk Bolesław) ze swoim sztabem, zastępcą kapitanem „Aleksandrem”, „Pożogą” i innymi członkami AK, razem 70 ludzi. Uzbrojeni są w 15 lekkich karabinów maszynowych, pozostała broń to: pistolety maszynowe PPSz i angielskie STEN²⁷.

W wyniku obławy 120 osobowego oddziału NKWD, z grupy „Jaremy” zginęło 7  ludzi, a 27 zostało aresztowanych, m.in. zastępca dowódcy Witold Drozdowski ps. „Aleksander”. Część oddziału zdołała się przebić i ujść pościgowi, jednak po tej walce nastąpiło rozwiązanie oddziału, żołnierze przeszli do głębszej konspiracji, próbując uniknąć aresztowania, w razie potrzeby podejmując działania samoobronne²⁸.

W okresie od sierpnia 1944 do stycznia 1945 r., mimo nasilających się aresztowań i pacyfikacji powiatu włodawskiego, struktury AK zostały częściowo zachowane. Do końca 1944 r. działała Komenda Obwodu AK Włodawa, na czele którego stali ppor. Bolesław Flisiuk „Jarema”²⁹ i jego zastępca ppor. Bronisław Armaciński „Tajfun”³⁰, którzy starali się m.in. kontrolować działające w terenie oddziały partyzanckie.
Oddział ppor. B. Flisiuka „Jaremy” nie był jedyną grupą partyzancką na tym terenie, więc resort miał nadal pełne ręce roboty. W sprawozdaniu kierownika PUBP we Włodawie ppor. Kaliszczuka na temat sytuacji politycznej od 1-go do 20-go XII 1944 r. możemy przeczytać:

Przez konspiracyjne organizacje opanowane są następujące gminy: Wola Wereszczyńska, wsie tej gminy: Załucze Stare, Załucze Nowe, Wereszczyn, Michelsdorf, Urszulin, Grabniak, Wycięcin, Zawadówka. Gmina Uścimów: Krasne, Zagłębocze, Piaseczno. Gmina Tyśmienica: Buradów, Makoszka, Pohulanka, Laski, Plebania-Wola. Przywódcy ich są znani jak: „Jarema”, „Przybysz”³¹, „Mars”³² i Urban³³.³⁴

Sowieci wspomagani operacyjnie przez włodawski UBP zadali podziemiu niepodległościowemu poważny cios, choć zdawali sobie sprawę, że nie rozbili jego struktur całkowicie. Jednak tylko w okresie od września 1944 do końca grudnia 1944 r. PUBP we Włodawie aresztował 264 osoby, w większości związane z konspiracją niepodległościową. W protokole z odprawy powiatowych kierowników urzędów bezpieczeństwa w WUBP w Lublinie z 6 I 1945 r.³⁵ czytamy m.in.

Ostatnio została przeprowadzona w powiecie [włodawskim] akcja na wielka skalę, która dała wyniki dodatnie. Aresztowano m.in. komendanta obwodu AK kpt. „Marsa”³⁶.

W okresie od 10 do 20 II 1945 r. włodawski PUBP odnotował kolejne sukcesy. Agentura wykryła na terenie powiatu grupę AK składającą się z 17 ludzi, dowodzoną przez Józefa Struga „Wilka”, „Ordona”³⁷, zastępcę komendanta placówki AK w Załuczu Starym. Podczas przeprowadzonych działań funkcjonariusze UB zatrzymali dwóch partyzantów i zlikwidowali magazyn broni: 1 rkm, 5 PPSz, 15 kbk³⁸.

Żołnierze oddziału partyzanckiego Armii Krajowej Obwodu Włodawa por. Konstantego Piotrowskiego ps. „Zagłoba”.

Dnia 2 III 1945 r. z II batalionu 28. pp 9 Dywizji WP stacjonującego w Radzyniu Podlaskim zdezerterowało 380 żołnierzy. Cztery dni później funkcjonariusze włodawskiego PUBP zauważyli ich w rejonie wsi Dołhobrody nad Bugiem (pow. Włodawa). Natychmiast wysłano za nimi w pościgu 150 żołnierzy NKWD, dwa samochody pancerne, dwa transportery opancerzone oraz 300 żołnierzy WP stacjonujących we Włodawie. Ok. 18.00 doszło do długotrwałej walki, która nie dała rozstrzygnięcia, a dezerterzy wycofali się. Przerywany walkami pościg trwał do 8 marca, kiedy to wyłapano w okolicach Hańska (pow. Włodawa) większą część uciekinierów. Ok. 100 żołnierzom udało się ukryć w okolicznych lasach. Próbując uniknąć trwającego pościgu spora część z nich zasiliła lokalne oddziały partyzanckie³⁹. […].

• Zainteresowanych całością tekstu odsyłam do nr 35 "Zeszytów Historycznych WiN-u">

Strona główna>

1. Jednym z trzynastu resortów utworzonego w Moskwie PKWN był Resort Bezpieczeństwa Publicznego. Formalnie jego głównym zadaniem miała być ochrona bezpieczeństwa państwa, faktycznie jednak służył likwidacji wszelkich form oporu w okresie powstawania i utrwalania władzy komunistycznej w Polsce. Nazwę RBP w chwili powstania 1 I 1945 r. Rządu Tymczasowego zmieniono na Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, które pod takim szyldem działało do chwili rozwiązania 9 XII 1954 r. Na jego czele przez cały ten okres stał Stanisław Radkiewicz. Wraz z organizowaniem struktur centralnych rozpoczęto tworzenie aparatu terenowego. 8 VII 1944 r. Radkiewicz mianował z dniem  1 VIII 1944 r. pierwszego kierownika Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego na województwo lubelskie i miasto Lublin ppor. Henryka Palkę i tę właśnie datę uznać można za początek funkcjonowania terenowych struktur RBP na Lubelszczyźnie. Do początków września 1944 r. były to wydziały bezpieczeństwa publicznego przy wojewódzkich i powiatowych radach narodowych. Następnie nazwę ich zmieniono na wojewódzkie i powiatowe urzędy bezpieczeństwa publicznego oraz podporządkowano je bezpośrednio Resortowi Bezpieczeństwa Publicznego. S. Poleszak, Narodziny bezpieki. Powstawanie Powiatowych Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego na Lubelszczyźnie od sierpnia 1944 do czerwca 1945 roku, [w:] „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944-1956, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2005, s. 33.
2. E. Olszewski, Dzieje Włodawy, Lublin-Włodawa 1991, s. 264; IPN Lu 029/6, Akta Wydziału Personalnego WUBP w Lublinie, Liczbowy wykaz statystyczny ruchu personalnego w PUBP we Włodawie na dzień 1 stycznia 1946 r., (brak daty), k. 91; R. Ziętek, Działania oddziałów partyzanckich Ukraińskiej Powstańczej Armii na południowym Podlasiu w latach 1944–1947, „Podlaski Kwartalnik Kulturalny”, nr 3: 2000, s. 5–6.
3. W 1961 r. Prokuratura Sądu Krajowego w Hanowerze włodawską placówkę określała mianem urzędu Gestapo we Włodawie, tak zwanego posterunku policji granicznej (Grenzpolizeiposten). W tekście wyroku wydanego w sprawie zbrodni pracowników placówki we Włodawie podano jako jej służbową nazwę: Kommandeur der Sicherheitspolizei und des SD, Grenzpolizeiposten Wlodawa. Stwierdzano ponadto, że był to posterunek policji granicznej, podległy Komendantowi Policji Bezpieczeństwa i SD w Lublinie, który miejscowa ludność określała nazwami SD, Gestapo lub Sicherheitspolizei. T. Osiński, „Pamięć grozy”. Funkcjonariusze Grenzpolizeiposten we Włodawie w świetle dokumentów procesowych [w:] Życiorysy w trzy kultury wpisane. Włodawskie biografie, Radom-Włodawa 2008, s. 258.
4. Ibidem, s. 259.
5. Z. Leszczyńska, Ginę za to co najgłębiej człowiek ukochać może. Członkowie organizacji niepodległościowych na Lubelszczyźnie skazani na karę śmierci przez sądy wojskowe (1944–1955), t. 2, Lublin 2003, s. 36, 320; E.E. Taraszkiewicz „Żelazny”, Trzy pamiętniki, red. A. T. Filipek, B. Janocińska, Warszawa-Lublin 2008, s. 140, 187, 191, 192, 204, 206.
6. T. Osiński, op. cit., s. 262.
7. H. Dominiczak, Organy bezpieczeństwa PRL 1944–1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997, s. 127–128.
8. Włodzimierz Kaliszczuk (1914–1988), por./mjr UBP, ppłk MO; ur. w Mościskach w pow. Włodawa, s. Jana, narodowość ukraińska, pochodzenie chłopskie. Okres służby w UBP 8 IX 1944 – 3 I 1963 r.; Kierownik PUBP we Włodawie (14 IX 1944-15 XI 1945). Zob.: IPN BU 0218/607, Akta osobowe Włodzimierza Kaliszczuka; Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Lubelszczyźnie (lipiec 1944-czerwiec 1945), red. L. Pietrzak, S. Poleszak, R. Wnuk, M. Zajączkowski, Warszawa 2004, s. 268; B.B. Borysiuk, Lata Walki. PPR, GL i AL na północnej Lubelszczyźnie 1942–1944, Warszawa 1981, s. 78–367.
9. Bronisław Pajączkowski (ur. 1913), ppor. UBP, ur. w Zabrodziu, pow. Włodawa, narodowość polska, pochodzenie chłopskie, wykształcenie niepełne średnie, z zawodu rolnik. Od 5 IX 1944 r. zastępca kierownika PUBP we Włodawie; od 12 I 1945 r. kierownik grupy operacyjnej na pow. Końskie w woj. kieleckim. Skreślony z ewidencji UBP 15 VI 1945 r. IPN Lu 0357/2812, Karta ewidencyjna Bronisława Pajączkowskiego; Rok pierwszy…, s. 269.
10. IPN Lu 037/4, Meldunki dot. napadów, band i sytuacji politycznej w terenie – z PUBP Włodawa, Pismo Kierownika Powiatowej Sekcji K.W. [kontrwywiadu] PUBP we Włodawie, 1 X 1945 r., k. 44.
11. T. Danilecki, M. Zwolski, Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Bielsku Podlaskim (1944–1956), Białystok 2008,  s. 53.
12. Iwan Nikołajewicz Banow ps. „Czorny”, ppłk Armii Czerwonej, działalność partyzancką rozpoczął w końcu sierpnia 1942 r. na Białorusi; został zrzucony w rej. Bulewo Bagno, gdzie trafił do siedziby sztabu zgrupowania oddziałów specjalnych płk. G. Linkowa „Batii”. Pełniąc obowiązki zastępcy „Batii” organizował wywiad kolejowy oraz działalność dywersyjną na kolei. Na początku 1943 r. po odwołaniu płk. Linkowa do Moskwy, Banow przejął dowództwo zgrupowania. Pod koniec marca 1944 r. w okolicach Sobiboru przeprawił się z ostatnią rajdową grupą swojego zgrupowania na Lubelszczyznę (B. B. Borysiuk, op. cit., s. 268).
13. J. Kopiński, Kilka uwag o śmierci komendanta Obwodu AK kapitana Józefa Milerta „Sęp”, „Kowalski”, „Rocznik Chełmski”, t. 5: 1999, s. 237–243.
14. Ibidem, s. 242–243.
15. S. Pasikowski, Lotny Oddział AK „Nadbużanka” (Wspomnienia), Łódź 2003, s. 121–126.
16. Ibidem, s. 207–208.
17. Ibidem, s. 209–210.
18. IPN Lu 043/1, Doniesienia, protokół przesłuchania oraz koresp. dot: napadów i zabójstw. Doniesienia, raporty, informacje dot: działalności czł. org. „AK” po wyzwoleniu, Pismo Kierownika PUBP we Włodawie, 10 X 1944 r., k. 30.
19. IPN Lu 037/1, Wykaz osób aresztowanych przez PUBP Włodawa [dalej: IPN Lu 037/1], Raport Kierownika PUBP we Włodawie, 31 X 1944 r., k. 1.
20. IPN Lu 037/2, Okresowe raporty sprawozdawcze i pi
sma dotyczące osób zatrzymanych [dalej: IPN Lu 037/2], Raport Kierownika PUBP we Włodawie do WUBP w Lublinie, 31 X 1944 r., k. 4.
21. Adam Humer (właśc. Umer), ur. 27 IV 1917 r. w Camden (USA), ppłk UB/SB. W resorcie bezpieczeństwa: od 12 IX 1944 r. do 31 III 1955 r. Zob.: Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, tom I, 1944-1956, red. nauk.: K. Szwagrzyk, Warszawa 2005.
22. IPN Lu 08/204, Sprawa obiektowa krypt[onim] „Spółdzielnia 2”, „Ocean”. Obwód byłej nielegalnej organizacji WiN, Pismo Kierownika Sekcji Śledczej WUBP w Lublinie do Kierownika PUBP we Włodawie, 22 III 1945 r., k. 1–2.
23. IPN Lu 037/1, Pismo Kierownika PUBP we Włodawie do Kierownika WUBP w Lublinie, 6 XI 1944 r., k. 2.
24. Stanisław Szot, mjr/ppłk UBP, ur. 1917 w Opoce (pow. Kraśnik), narodowość polska, pochodzenie chłopskie, wykształcenie podstawowe, magazynier, członek PPR. W UBP od 12 IX 1944 r. do 13 VII 1945 r. Zob.: IPN Lu 0357/2270, Karta ewidencyjna Stanisława Szota; Rok pierwszy…, s. 64.
25. IPN Lu 055/3, Zarządzenia, instrukcje, rozkazy i pisma instruktywne Kierownika Resortu i WUBP w Lublinie za rok 1944, Rozkaz Kierownika WUBP w Lublinie, 14 XI 1944 r., k. 34.
26. Ibidem.
27. CAW, Kolekcja akt z archiwów rosyjskich, t. 847, k. 12.
28. IPN Lu 055/2, Wydział ogólny WUBP w Lublinie, Raport z przeprowadzonej inspekcji w Pow[iatowym] Urzędzie Bezp[ieczeństwa] Publicz[nego] we Włodawie, po 27 XI 1944 r. (brak dokładnej daty), k. 6–7; R. Wnuk, Lubelski Okręg AK DSZ i WiN 1944–1947, Warszawa 2000, s. 274.
29. Bolesław Flisiuk „Sławuta”, „Jarema” (1908–1984), ppor. WP, kpt. AK, ur. w Wielkopolu (pow. Włodawa), pochodzenie chłopskie, wykształcenie średnie. Służbę wojskową odbył w Szkole Podchorążych Rezerwy w Krakowie oraz w Szkole Podchorążych w Komorowie k. Ostrowi Mazowieckiej. Od 1932 r. służył w 50 pp w Kowlu. Walczył w wojnie 1939 r., dostał się do niewoli niemieckiej, po kilku tygodniach zbiegł. W konspiracji początkowo w SZP, od 1940 r. w POZ jako oficer organizacyjny, następnie szef sztabu Komendy Okręgu Lublin. Od stycznia 1943 r. zastępca inspektora Inspektoratu AK Chełm, od końca lutego 1944 r. komendant Obwodu AK Włodawa. Podczas akcji „Burza” dowódca zgrupowania partyzanckiego w ramach 7 pp Leg. AK (OP 7). Po wkroczeniu Sowietów pozostał w konspiracji, pełniąc w dalszym ciągu funkcję komendanta Obwodu AK Włodawa. Aresztowany pod koniec 1944 r. i pod fałszywym nazwiskiem osadzony w tymczasowym obozie NKWD w Wólce Abramowickiej. W połowie stycznia 1945 r. zwolniony. Wyjechał do Bydgoszczy, brał udział w organizowaniu administracji państwowej. Jako osadnik wojskowy mieszkał w województwie koszalińskim i szczecińskim. Ostatnie lata życia spędził w Kudowie Zdroju. I. Caban, Ludzie Lubelskiego Okręgu AK, Lublin 1995, s. 50–51; R. Wnuk, op. cit., s. 52, 262, 274; Rok pierwszy…, s. 269.
30. R. Wnuk, op. cit., s. 262.
31. N.N.
32. Stanisław Parzebucki ps. „Mars”, ppor. WP, por. AK-DSZ. Pochodził z województwa poznańskiego. Przed wojną oficer zawodowy WP, służył w 27 pp w Częstochowie. W 1940 r. wysiedlony przez Niemców z Poznańskiego, osiadł we wschodniej Lubelszczyźnie, gdzie pracował jako zarządca majątku Kulczyn, pow. Włodawa. Tam też nawiązał kontakt z AK. W końcu kwietnia 1944 r. wraz z grupa kilku osób przyłączył się do oddziału partyzanckiego ppor. Bolesława Flisiuka „Jaremy”. Później został dowódcą oddziału lotnego wchodzącego w skład III batalionu 7 pp Leg. AK (OP 7), odtwarzanego przez Inspektorat Chełm. Funkcję tę pełnił do sierpnia 1944 r. Pozostał w konspiracji. Do czerwca 1945 r. dowódca grup bojowych AK-DSZ we wschodniej Lubelszczyźnie. Opuścił później dotychczasowy teren działania i zamieszkał w Łodzi. I. Caban, Ludzie…, s. 132; R. Wnuk, op. cit. s. 22; Rok pierwszy…, s. 215.
33.  N.N.
34. IPN Lu 037/2, Sprawozdanie o sytuacji politycznej od 1-go do 20-go XII 44 r. Kierownika PUBP we Włodawie do WUBP w Lublinie, (brak daty), k. 14.
35. Rok pierwszy…, s. 338–350.
36. Stanisław Parzebucki „Mars” nie pełnił funkcji komendanta Obwodu AK-DSZ Włodawa, ale był dowódcą oddziału partyzanckiego działającego w strukturach tego Obwodu.
37. Józef Strug „Wilk”, „Ordon” (1919–1947), ur. w Wyhalewie (pow. Włodawa), wykształcenie średnie. Od 1940 r. w ZWZ-AK. W 1941 r. aresztowany przez gestapo, przez kilka miesięcy więziony na Zamku w Lublinie. W latach 1942–1943 z polecenia AK służył na posterunku policji granatowej w Urszulinie (pow. Włodawa). Po wkroczeniu Sowietów pozostał w konspiracji, organizator i dowódca samodzielnego oddziału zbrojnego, podporządkowanego następnie Komendzie Obwodu WiN Włodawa. Ściśle współdziałał z oddziałem dowodzonym przez Leona Taraszkiewicza „Jastrzębia”, a następnie przez Edwarda Taraszkiewicza „Żelaznego”. Poległ 30 VII 1947 r. w walce z grupą operacyjną UBP-KBW w kolonii Sęków (pow. Włodawa), Rok pierwszy…, s. 216.
38. IPN Lu 037/5, Raporty specjalne dot. sytuacji politycznej na terenie powiatu PUBP Włodawa [dalej: IPN Lu 037/5], Raport Kierownika PUBP we Włodawie do Kierownika WUBP w Lublinie, 20 II 1945 r., k. 10.
39. Rok pierwszy…, s. 163–164.