Z Zeszytów Historycznych WiN-u… (1) – część 2/5

Rozpoznania postaci i rozkładu dnia Świątka dokonał Borowiec „Myszka”. W akcji wzięli udział oprócz „Sosny” Augustyn Kurek „Krzak”, Roman Śledź „Świt” i Adolf Wiśniewski „Wrona”. Po aresztowaniu Jandziś zeznawał:

Udaliśmy się pod budynek, w którym zamieszkiwał por. Świątek, gdzie urządziliśmy na wymienionego zasadzkę. Kiedy por. Świątek wyszedł z domu [przy ul. Starowolskiego 23], udając się na godz. 8.00 do pracy, ja znając por. Świątka wskazałem jego będącym obok tegoż budynku na czatach Śledziowi Romanowi i Kurek Augustynowi, którzy następnie oddali strzały z posiadanej broni do idącego por. Świątka – raniąc go śmiertelnie. Zastrzelonemu por. Świątkowi – Śledź Roman odpiął pistolet od pasa, po czym wsiedliśmy na rowery i rozjechaliśmy się każdy w swoją stronę19.

Było to około 200 metrów od domu Świątka, a około 500 metrów od siedziby PUBP przy ul. Krakowskiej. Inne źródło mówi, że było to 200 metrów od urzędu20. Według raportu informacyjnego Inspektoratu Tarnów WiN likwidacji Świątka dokonano o godz. 9.00; tę samą godzinę podano w piśmie komendanta powiatowego MO do prokuratora Sądu Okręgowego w Tarnowie. W meldunku specjalnym PUBP w Tarnowie do Wydziału V WUBP w Krakowie określono godzinę zamachu jako 8.50. Natomiast w telefonogramie sekretariatu PUBP w Tarnowie do Prokuratury Sądu Okręgowego w Tarnowie pisano o godz. 9.5021.

Dawna siedziba Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Tarnowie.

Dalszy przebieg wypadków opisuje raport komendanta powiatowego MO w Tarnowie do prokuratora Sądu Okręgowego w Tarnowie, według którego uczestnicy akcji:

…odeszli szybkim krokiem w kierunku ul. Klikowskiej, gdzie przy zbiegu ul. Klikowskiej i Krasińskiego stał trzeci osobnik [A. Wiśniewski – przyp. aut.] czekając na nich wraz z dwoma rowerami. Osobnicy po zabraniu rowerów wsiedli na nie i odjechali ul. Krasińskiego w kierunku ul. Mościckiego i tam ślad po nich zaginął. Osobnik pilnujący rowerów poszedł pieszo za nimi w kierunku ul. Mościckiego. Wszelkie dotychczasowe prowadzone dochodzenia przez tutej[szą] Sekcję Śledczą w sprawie zastrzelenia śp. Świątka Juliana na tutej[szym] terenie nie dały pozytywnego wyniku22.

W zeznaniach osób, które przebieg zamachu znały tylko z relacji pojawiają się także inni jego uczestnicy. I tak Kowal, powołując się na Borowca, twierdził, że wykonawcami wyroku byli oprócz „Sosny” Tadeusz Puchała oraz „Wojtek” (Wojciech Rajski)23. Z kolei Józef Zabrzeski, na podstawie słów Puchały, przypisywał udział w akcji „Sośnie”, nieznanemu mu Zenkowi (pracownikowi fabryki w Mościcach) oraz „Wojtusiowi” (Rajskiemu)24. Być może, że wymienione osoby np. obstawiały rejon likwidacji, a może były tylko znanymi przesłuchiwanym członkami bojówki „Sosny”. Niezależnie od tego, czy ich udział jest prawdopodobny, nie należały do bezpośrednich wykonawców planu.
Po likwidacji Świątka w raporcie informacyjnym Inspektoratu Tarnowskiego WiN zapisano:

W związku z zastrzeleniem zast[ępcy] Kier[ownika] PUB[P] Tarnów Świątka Juliana nastrój na UB jest nieszczególny, wszyscy są wystraszeni i przygnębieni (3 oficerów zastrzelonych w ciągu 4 tygodni25). Chcąc zapobiec podobnym wypadkom UB stara się o przydział sąsiedniej kamienicy, w której mieszkaliby wszyscy pracownicy UB. Prócz tego kilku pracowników wniosło prośbę o zwolnienie ich z UB – powód podali niepewność jutra. Kilku pracowników ma być przydzielonych na inny teren26.

Likwidacja Lwa Sobolewa

Na sposób funkcjonowania PUBP w Tarnowie decydujący wpływ wywierał w 1946 r. „sowietnik” kpt. Lew Sobolew. Jego zdanie było ważniejsze niż decyzje kierownika urzędu. Ze skąpych źródeł można wnioskować, że był zwolennikiem prostych, szybkich rozwiązań, polegających na aresztowaniu podejrzanych bez specjalnego rozpracowania, a następnie uzyskania „dowodów” drogą brutalnych przesłuchań. To właśnie jego polecenia doprowadziły do pochopnej próby aresztowania członków młodzieżowej organizacji konspiracyjnej w lutym 1946 r., zakończonej śmiercią dwóch ubowców i jednego konspiratora27.

Likwidacja „sowietnika” przy PUBP w Tarnowie wiązała się z początkiem „wsypy” struktur WiN w Tarnowskiem, których efektem było rozbicie II ZG WiN28. 4 VIII 1946 r. w podtarnowskiej Łękawicy aresztowano Wiesława Budzika, jednego z członków oddziału NZW Tadeusza Gajdy „Tarzana”29, od kilku tygodni współpracującego z działaczami Inspektoratu Tarnowskiego Brygad Wywiadowczych WiN. Na polecenie Sobolewa, aresztowanego poddano torturom, m.in. powieszonego za ręce wykręcone do tyłu przypiekano palącą się pod stopami benzyną30. W wyniku okrutnego śledztwa bezpieka uzyskała dane o innych członkach oddziału, a następnie o tarnowskich działaczach WiN.

O brutalnych metodach śledczych i szybkich postępach śledztwa alarmował Borowca „Korkociąg” – sam zagrożony dekonspiracją i aresztowaniem. Po raz kolejny „Idzikowski” przekazał informację Kowalowi, który miał podjąć decyzję o likwidacji31. Bezpośrednio po swoim aresztowaniu inspektor tarnowski bardziej szczegółowo opisał drogę do wydania wyroku na „sowietnika”. Według tego zeznania, meldunek „Korkociąga” trafił do „Idzikowskiego”, ten przekazał go ówczesnemu kierownikowi Rady WiN Tarnów „Trawce”, a od niego otrzymał go inspektor „Sanecki” („Zamorski”; mimo zmian pseudonimów podwładni i tak używali dawnego ps. „Rola”). Na comiesięcznym spotkaniu w Krakowie zamiar likwidacji Sobolewa miał zaakceptować kierownik Okręgu WiN Kraków Wojciech Szczepański „Bartosz”32.

Od lewej: Michał Korga – szef PUBP w Tarnowie, Julian Świątek – zastępca szefa, Lew Sobolew – „doradca” sowiecki przy PUBP w Tarnowie, (Z archiwum IPN).

„Sanecki” po raz kolejny akcję powierzył J. Jandzisiowi. „Sosna” przyjął
dowództwo nad likwidacją, jednak nie zgodził się na udział w akcji żołnierzy swojego oddziału. Bolesław Kalaciński po aresztowaniu pisał:

w sierpniu 1946 przyjechał do Mościc na kontakt „Sosna” z „Rolą” i „Rola” wręczył „Sośnie” na piśmie rozkaz zlikwidowania Sobolewa i to w bardzo szybkim czasie. Termin jaki „Rola” określił był kilkudniowy. Rozkaz ten rzekomo miał „Rola” otrzymać z centrali. „Sosna” dość długo oponował temu żądaniu tłumacząc się, że nie posiada ani ludzi ani broni. Wtedy „Rola” wydał mi polecenie ściągnięcia ludzi od [Józefa Mitoraja] „Sowińskiego”33.

Wydaje się jednak, że właściwym motywem rezygnacji z udziału w akcji żołnierzy oddziału osłony Inspektoratu było zbyt duże ryzyko po niedawnej likwidacji Świątka. Mieszkający w Mościcach podwładni „Sosny” byli zbyt dobrze znani w Tarnowie i mogliby zostać rozpoznani, zwłaszcza że, tak jak w przypadku likwidacji Świątka, akcja miała być przeprowadzona za dnia w miejscu publicznym. Tę wersję potwierdzał zresztą w innym dokumencie B. Kalaciński34.
Jak zeznawał po aresztowaniu „Sosna”, po otrzymaniu rozkazu likwidacji:

z polecenia „Roli” przyjechał do mnie funkcjonariusz Wójcik, z którym to udałem się do Tarnowa i gdy kapitan Sobolew wyszedł z domu do Urzędu – ten wskazał mi kpt. Sobolewa mówiąc, że to jest ten35.

Rozbieżne zeznania nie pozwalają precyzyjnie odtworzyć przebiegu pierwszej próby zlikwidowania „sowietnika”. Wiadomo, że 29 VIII 1946 r. na spotkaniu w katedrze tarnowskiej Józef Mitoraj „Sowiński” (kierownik Placówki WiN Szerzyny i dowódca grupy dywersyjnej) otrzymał od Bolesława Kalacińskiego, który wystąpił jako „Jaworski”, polecenie przysłania 3 września ze swojej placówki sześciu ludzi z bronią krótką. Nastąpiło to podobno dzień później, czyli 4 września. Według różnych wersji „Sowińskiemu” towarzyszyło czterech do sześciu ludzi, nie jest też jasne ile dni i jak liczna grupa pozostała w Tarnowie, nocując u Jana Saka w Rzędzinie. Prawdopodobnie grupie towarzyszyła też łączniczka Mitoraja (NN) „Zosia”, która miała przywieźć broń. Kontakt pomiędzy „Sowińskim” i jego ludźmi a „Sosną” i Tadeuszem Puchałą „Konradem” został nawiązany przy al. Sanguszki w Tarnowie w obecności B. Kalacińskiego. „Sowiński” przekazał „Sośnie” swoich ludzi, a sam wyjechał z Tarnowa36.

Pierwsza próba likwidacji nie powiodła się, jak zeznawał J. Jandziś:

udałem się około godziny 11.00 koło Bezpieczeństwa gdzie on [Sobolew – przyp. aut.] często wychodził do budynku NKWD, który znajdował się około 100 metrów od budynku gdzie mieścił się Urząd Bezpieczeństwa […] wskazałem szefa kiedy wyszedł, gdy oni [ludzie „Sowińskiego” – przyp. aut.] na ulicy zaczęli ładować broń, to się zrobił popłoch na ulicy i nie mogli dokonać wyroku37.

Zdekonspirowani wykonawcy już 5 lub dopiero 7 września opuścili Tarnów. Według „Sowińskiego”, do trzyosobowej grupy, z którą „Sosna” miał wykonać „robotę”, należeli Gustaw Bunar „Kruk”, Józef Mitoraj „Ryś” i Bolesław Mitoraj „Jastrząb”.

Z Zeszytów Historycznych WiN-u… (1) – część 3/5>
Strona główna>


19. AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 40/52, Akta sprawy karnej p-ko J. Jandzisiowi, k. 46, Protokół przesłuchania J. Jandzisia, Kraków, 9 X 1951; Wg wyjaśnień złożonych przez Jandzisia w czasie rozprawy, strzelał tylko Kurek. Ibidem, k. 123, Protokół rozprawy głównej, Tarnów, 14 II 1952.
20. IPN Kr 0149/530, Akta osobowe J. Świątka, k. 9, Meldunek specjalny kierownika PUBP w Tarnowie do Wydziału Personalnego WUBP w Krakowie, Tarnów, 28 III 1946; IPN Kr 028/2, t. 2, k. 116, Telefonogram z PUBP w Tarnowie, 28 III 1946.
21.  AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 94/49, Akta sprawy karnej p-ko T. Puchale i in., k. 148, Telefonogram sekretariatu PUBP w Tarnowie do Prokuratury Sądu Okręgowego w Tarnowie, Tarnów, 28 III 1946; Ibidem, k. 158, Pismo komendanta powiatowego MO do prokuratora Sądu Okręgowego w Tarnowie, Tarnów, 6 V 1946; Ibidem, Sr 624/50, Akta sprawy karnej p-ko W. Kowalowi i M. Kowal, t. 2, k. 54, Raport informacyjny za czas od 20 III do 1 IV 1946 r.; IPN Kr 028/2, t. 2, k. 117, Meldunek specjalny PUBP w Tarnowie do Wydziału V WUBP w Krakowie, Tarnów, 30 III 1946.
22. AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 94/49, Akta sprawy karnej p-ko T. Puchale i in., k. 158, Pismo komendanta powiatowego MO do prokuratora Sądu Okręgowego w Tarnowie, Tarnów, 6 V 1946.
23. IPN Kr 07/2664, Akta kontrolno-śledcze p-ko M. Borowcowi, B. Kalacińskiemu i in., t. 3, k. 48–49, Wyciąg z protokołu przesłuchania W. Kowala z dn. 11 VIII 1950.
24. IPN Kr 07/574, Akta kontrolno-śledcze sprawy p-ko J. Zabrzeskiemu, t. 1, k. 99, Protokół przesłuchania J. Zabrzeskiego, Kraków, 1 XII 1948.
25. 14 II 1946 r. w Tarnowie podczas próby aresztowania działaczy organizacji Związek Obrońców Ojczyzny zginęli funkcjonariusze UB Tadeusz Płaszyński i Zygmunt Siadek. IPN Kr 028/2, t. 2, k. 85–88, Meldunek specjalny PUBP w Tarnowie do Wydziału V WUBP w Krakowie, Tarnów, 15 II 1946.
26. AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 624/50, Akta sprawy karnej p-ko W. Kowalowi i M. Kowal, t. 2, k. 56, Raport informacyjny b.d. [kwiecień (?) 1946].
27. IPN Kr 028/2, t. 2, k. 85–88, Meldunek specjalny PUBP w Tarnowie do Wydziału V WUBP w Krakowie, Tarnów, 15 II 1946.
28. Szerzej zob.: W. Frazik, F. Musiał, op. cit.; W. Frazik, Rozbicie II Zarządu Głównego WiN, „ZHW”, nr 18: 2002, s. 123–162.
29. Biogram zob.: G. Ostasz [w:] KOSP, t. 2, s. 131–134; Szerzej na temat oddziału zob.: K. Kaczmarski, Podziemie narodowe na Rzeszowszczyźnie 1939–1944, Rzeszów 2003, wg indeksu.
30. AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 624/50, Akta sprawy karnej p-ko W. Kowalowi i M. Kowal, t. 1, k. 47, Zeznanie własne W. Kowala z 28 VII 1950.
Ibidem, Sr 40/52, Akta spr
awy karnej p-ko J. Jandzisiowi, k. 134, Protokół przesłuchania świadka W. Kowala, Rawicz, 27 II 1952.
31. Ibidem, Sr 40/52, Akta sprawy karnej p-ko J. Jandzisiowi, k. 134, Protokół przesłuchania świadka W. Kowala, Rawicz, 27 II 1952.
32. Ibidem, Sr 624/50, Akta sprawy karnej p-ko W. Kowalowi i M. Kowal, t. 1, k. 57, Protokół przesłuchania W. Kowala, Kraków, 3 VIII 1950.
33. IPN Kr 07/2664, Akta kontrolno-śledcze p-ko M. Borowcowi, B. Kalacińskiemu i in., k. 18–22, [Zeznanie własne B. Kalacińskiego] Moja działalność w nielegalnej organizacji WiN; Por.: AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 373/49, Akta sprawy karnej p-ko B. Kalacińskiemu i in., k. 28, Protokół przesłuchania B. Kalacińskiego, Tarnów, 19 XII 1948.
34. Ibidem, k. 29–30, Protokół przesłuchania B. Kalacińskiego, Tarnów, 20 XII 1948.
35. Ibidem, Sr 40/52, Akta sprawy karnej p-ko J. Jandzisiowi, k. 47, Protokół przesłuchania J. Jandzisia, Kraków, 9 X 1951.
36. IPN Kr 009/2572, t. 1, Teczka personalna informatora ps. „Zimny”, k. 149, Protokół przesłuchania B. Kalacińskiego, Tarnów, 11 II 1949; Ibidem, k. 92, Wyciąg z protokołu przesłuchania J. Saka, b.d.; Ibidem, k. 93–94, Wyciąg z protokołu przesłuchania J. Mitoraja, b.d.; AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 373/49, Akta sprawy karnej p-ko B. Kalacińskiemu i in., k. 15–16, 28, 29–30, Protokoły przesłuchania B. Kalacińskiego, Tarnów, 18, 19, 20 XII 1948.
37. AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 40/52, Akta sprawy karnej p-ko J. Jandzisiowi, k. 25, Protokół przesłuchania J. Jandzisia, Kraków, 24 IX 1951; Por.: Ibidem, k. 83, Protokół przesłuchania J. Jandzisia, Kraków, 19 XII 1951; Ibidem, Sr 373/49, Akta sprawy karnej p-ko B. Kalacińskiemu i in., k. 15–16, Protokół przesłuchania B. Kalacińskiego, Tarnów, 18 XII 1948.