Niewiele dłużej utrzymał…
Niewiele dłużej utrzymał się patrol „Kuny”. Jeszcze we wrześniu 1944 r. obława NKWD przeczesująca błota koło wsi Borki zlikwidowała ziemiankę grupy (w której umieszczono też punkt wydawniczy AK). Aresztowano przy tym kilku nocujących w niej żołnierzy sieci terenowej AK. Działając w coraz cięższych warunkach patrol „Kuny” likwidował donosicieli i funkcjonariuszy sowieckich. Późną jesienią 1944 r. zastępca „Kuny”, plut. E. Dragun „Orłowski”, zastrzelił w Wieliczkach szczególnie szkodliwego dla ludności istriebitiela (człowiek ten był w grupie operacyjnej, która kilka dni wcześniej rozstrzelała bez sądu, w doraźnej egzekucji, jego brata). W dn. 28.11.1944 r. „Orłowski” w wyniku donosu został ujęty (wyrok: 25 lat ITŁ). Aresztowano też 10 mieszkańców przysiółka pod Honczarami, w którym „Orłowski” nocował.
W styczniu 1945 r. w walce z grupą operacyjną NKWD w rejonie Jodki-Bylińskie poległ sierż. Skawiński „Kuna” i jeden z jego żołnierzy (ciężko ranny „Kuna” ostatni nabój przeznaczył dla siebie). W Bylińskich aresztowano wówczas szereg osób, w tym komendanta placówki AK, NN „Muchę”.
Ogółem, według raportów sowieckich, w operacjach prowadzonych przez NKWD przeciw Zgrupowaniu „Południe” poległo 30 żołnierzy AK, zaś 207 osób związanych z organizacją zostało aresztowanych. Z pozostałych w polu ludzi „Ragnera” na przełomie 1944 i 1945 r. nowy oddział partyzancki zorganizował sierż. Anatol Urbanowicz „Laluś”.
Pozostaje jeszcze omówienie działalności podporządkowanej „Ragnerowi” placówki 311. Miała ona chronić ulokowaną na jej terenie radiostację Komendy Okręgu „Grzyb”, co udawało się do „wsypy” 08.09.1944 r. W dniu 06.09.1944 r. grupa operacyjna 34 zmot. p. strz. WW NKWD, dowodzona przez kpt. Chutorskiego, w czasie przeczesywania rejonu wsi Paszkiewicze aresztowała 25 osób (w tym wielu żołnierzy AK). Radiostacja, „namierzona” na początku września, została zlikwidowana przez pododdział 34 zmot. p. strz. WW NKWD, dowodzony przez kpt. Kuzniecowa i grupę pracowników NKGB, w dn. 08.09.1 944 r. Aresztowano wówczas 9 żołnierzy AK, w tym rannego serią z automatu por. „Juza”. Dalsze operacje NKWD doprowadziły do aresztowania kolejnych 20 żołnierzy AK, ukrywających się na terenie placówki 311, również por. „Sybiraka” (2 wyroki śmierci – w tym dla por. „Sybiraka”, 4 wyroki po 20 lat ITŁ i 14 wyroków po 5-10 lat ITŁ).
Placówka 311 dysponowała niedużym oddziałem bojowym dowodzonym osobiście przez sierż. W. Pawłowskiego „Zawieję” lub jego zastępcę Wiktora Prońko. Grupa ta prowadziła niezbędne działania z zakresu samoobrony. Źródła sowieckie przypisują jej szereg akcji:
03.07.1944 r. w Jancewiczach zlikwidowano lejtnanta NKWD,
03.08.1944 r. w Żyrmunach zastrzelono milicjanta M. Wołosiewicza,
21.08.1944 r. w Apollonowie zlikwidowano priedsiedatiela sielsowietu W. Atówkę,
26.08.1944 r. w Krupowie zlikwidowano milicjanta Nowikowa,
05.09.1944 r. w Apollonowie wykonano wyrok na Wojsiedzie, a w Lidzie na Tomaszewskim,
10.09.1944 r. oddział „Zawiei” przebił się przez obławę NKWD pod wsią Womiszki (za co otrzymał w rozkazie nr 50 z 15.09.1944 r. pochwałę ppor. „Ragnera”, zaś „Zawieja” został przedstawiony do odznaczenia KW),
23.09.1944 r. w Żyrmunach zastrzelono 5 osób, w tym sekretarza „sielsowietu” Koszlę,
07.10.1944 r. w starciu koło Żyrmun zabito 3 funkcjonariuszy NKWD.
Aresztowania ludności i żołnierzy AK, mające miejsce jesienią 1944 r., doprowadziły do znacznego rozbicia placówki 311. W październiku 1944 r. w przysiółku Kurmiany (w zagrodzie J. Wojtulewicza) grupa operacyjna NKWD znalazła część „zamelinowanego” archiwum placówki 311. Odkryto też 2 składy broni, biorąc 2 rkm, 8 pm, 17 kb, rakietnicę, miny, materiały wybuchowe, 11 granatów i 1500 naboi. Sierż. „Zawieja” musiał opuścić teren powiatu lidzkiego i wyjechać do Wilna, gdzie jednak 22.01.1945 r. został aresztowany. NKWD ujęło też jego zastępcę Wiktora Prońko (obaj zostali skazani na karę śmierci) oraz 31 osób oskarżonych o przynależność do placówki 311, zaś 1 osobę zastrzelono na miejscu. Podczas procesu żołnierzy placówki 311 na karę śmierci zostali skazani: kpt. S. Rybka „Ikar”, por. W. Kleger-Rudomino, F. Markowicz, S. Titowicki, W. Prońko. Na 20 lat ITŁ skazano 2 osoby, 1 osobę na 14 lat ITŁ, 7 osób na 10 lat ITŁ, pozostałych na kilkuletnie wyroki ITŁ. W toku śledztwa NKWD uzyskało dane personalne 107 żołnierzy AK, mieszkańców powiatu lidzkiego. Większość z nich ukrywała się, lecz jak oceniał raport NKWD, w ciągu 1945 r. prawie wszyscy zostali zabici lub aresztowani. Mimo tych strat placówka 311 nadal istniała. Jej nowym komendantem została, zgodnie z zaleceniami ppor. „Ragnera”, kobieta – Joanna Gordon-Lalewska „Rusałka”.
Pozostali przy życiu podkomendni „Ragnera” kontynuowali działalność pod nowym dowództwem, przeciwstawiając się sowieckim okupantom jeszcze przez kilka dalszych lat. Ostatni z nich walczyli i ginęli do maja 1949 roku, pod rozkazami ppor. Anatola Radziwonika „Olecha”.
Ryngraf noszony przez żołnierzy AK na Nowogródczyźnie.
Opracowano na podstawie:
Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944–1956, red. Rafał Wnuk, Sławomir Poleszak, Agnieszka Jaczyńska, Magdalena Śladecka, Warszawa – Lublin 2007,
Bieliński Ryszard, „Góra – Dolina” Adolf Pilch, Warszawa 2007,
Boradyn Zygmunt, Niemen, rzeka niezgody. Polsko-sowiecka wojna partyzancka na Nowogródczyźnie 1943-1944, Warszawa 1999,
Erdman Jan, Droga do Ostrej Bramy, Warszawa 1990,
Korab-Żebryk Roman, Operacja wileńska AK, Warszawa 1988,
Krajewski Kazimierz, Armia Krajowa na Nowogródczyźnie po lipcu 1944 [w:] Żołnierze Wyklęci. Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku, praca zbiorowa, Warszawa 2002.
Krajewski Kazimierz, Likwidacja ppor. Czesława Zajączkowskiego „Ragnera” przez Wojska Wewnętrzne Białoruskiego Okręgu NKWD, Publikacje internetowe OBEP IPN Warszawa,
Krajewski Kazimierz, Na Ziemi Nowogródzkiej. „Nów” – Nowogródzki Okręg Armii Krajowej, Warszawa 1997,
Krajewski Kazimierz, Partyzantka poakowska na kresach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej w latach 1946–1953 [w:] Ostatni leśni 1948–1953, pod red. Tomasza Łabuszewskiego, Warszawa 2003, s. 109-119,
Krajewski Kazimierz, Zgrupowanie „Południe” (1), [w:] Ziemia Lidzka, nr 4(47)/2001
Krajewski Kazimierz, Zgrupowanie „Południe” (2), [w:] Ziemia Lidzka, nr 1(48)/2002
NKWD o polskim podziemiu 1944-1948. Konspiracja polska na Nowogródczyźnie i Grodzieńszczyźnie, oprac.: Andrzej Chmielarz, Warszawa 1997,
Pilch Adolf, Partyzanci trzech puszcz, Warszawa 1992,
Teczka specjalna J. W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944-1946, wybór i oprac. Tatiana Cariewskaja [i in.], Warszawa 1998,
Ze wspomnień żołnierzy AK Okręgu Nowogródek, oprac. Eugeniusz Wawrzyniak, Warszawa 1988,
Zychowicz Piotr, Bohater w cieniu zbrodni [w:] „Rzeczpospolita”, 16.06.2007.