72. rocznica śmierci por. „Jastrzębia”

Por. Leon Taraszkiewicz „Jastrząb”, „Zawieja” (1925-1947)

3 stycznia 2019 roku mija 72 lata od śmierci legendarnego dowódcy oddziału partyzanckiego Obwodu WiN Włodawa,
por. Leona Taraszkiewicza „Jastrzębia”, „Zawiei”. Zmarł on w wyniku
ran odniesionych podczas ataku na grupę ochronno – propagandową KBW
stacjonującą w Siemieniu.

Nocą
z 31 grudnia 1946 r. na 1 stycznia 1947 r. oddział Obwodu WiN Włodawa
pod dowództwem ppor. Leona Taraszkiewicza „Jastrzębia” wspólnie z
połączonymi oddziałami radzyńskiego Obwodu WiN, wziął udział w jednej z
największych akcji polskiego antykomunistycznego podziemia, kiedy to ok.
350-osobowe zgrupowanie partyzanckie przeprowadziło atak na
komunistyczne organy represji w Radzyniu Podlaskim.

„[…] Na spotkaniu tym przedstawił „Dżems” [„James”] swój
projekt zaatakowania UB w Radzyniu i uwolnienia więźniów politycznych.
Według jego słów, akcja ta miała się odbyć w noc sylwestrową. „Jastrząb”
nie odmawia prośby udzielenia pomocy, obiecując przyjechać na umówiony
punkt autem. Otrzymaliśmy hasło w największej tajemnicy, brzmiące
pasująco do wym[ienionej] akcji, a mianowicie „Północ-Pożar”[…]”.

Kpt. Leon Sołtysiak „James”, „Znachor”, Komendant Obwodu WiN Radzyń Podlaski.

Zgodnie
z ustaleniami, choć spóźniony z powodu problemów z samochodami, oddział
„Jastrzębia” przybył na miejsce koncentracji wieczorem 31 grudnia 1946
r. Dalszy rozwój wypadków znany jest z pamiętników „Żelaznego”:

„[…] Na
lotnisku w pobliżu Radzynia, na punkcie koncentracyjnym czekało już ok.
300-350 ludzi z całego Obwodu. Była to prawie cała „armia” jak to
określił „Jastrząb”.  „Dżems” [„James”] czekał też już na nas.
Brakowało jeszcze dwóch dużych grup konspiracyjnych z dalszych okolic
pow. radzyńskiego, mających przyjechać autami, które zawiodły w
podobieństwie naszych […]”.

Po
przybyciu oddziału „Jastrzębia” odbyła się ostatnia odprawa. Dowodzący
wszystkimi grupami kpt. „James” przedstawił na niej plan opanowania
miasta, według którego w pierwszej kolejności postanowiono zaatakować i
rozbroić PUBP i KPMO oraz ok. 50-osobowy oddział KBW. Przedstawiony plan
wzbudził jednak kontrowersje, a zastrzeżenia co do jego niektórych
punktów  przedstawił „Jastrząb”, który zaproponował, by podstępem
rozbroić wartowników i wydobyć od nich hasło, co pozwoli niepostrzeżenie
i bez walki opanować budynek PUBP. Niestety, plan „Jastrzębia” został
odrzucony, co – jak się później okazało – było błędem.

Styczeń 1946 r. Część oddziału ppor. „Jastrzębia”. Dowódca siedzi przy rkm-ach.

Ostatecznie
uzgodniono, iż oddział „Jastrzębia” będzie atakował główny,
najtrudniejszy cel – budynek PUBP, grupy Jerzego Skolińca „Kruka” i Jana
Grudzińskiego „Płomienia” budynek szkoły obsadzony przez KBW, a bojówka
Antoniego Grochowskiego „Kuli” miała zająć pocztę i zniszczyć centralę
telefoniczną. Plutony pod dowództwem por. Wacława Stelmaszuka „Marnego” z
rejonu VIII oraz por. Piotra Waszczuka „Roli” z rejonu II, stanowiły
ubezpieczenie od strony Łukowa, Radzynia, Międzyrzeca i Parczewa. Atak
miał nastąpić o północy, jednak do akcji ruszono z dwugodzinnym
opóźnieniem, bez dwóch grup, którym nie udało się dotrzeć. Ok. godz.
4.00 żołnierz stojący na warcie przy Urzędzie Pocztowym zauważył
wchodzących partyzantów z rejonu VI. Natychmiast powiadomił o tym
kwaterującą w szkole załogę punktu kontrolnego KBW. Dowódca tego punktu
por. Pudłowski ogłosił alarm. Doszło do wymiany strzałów. Nie udało się
również zdobyć budynku PUBP. Podłożona pod murem budynku UB mina wyrwała
zbyt mały otwór. Następny, 9-kilowy ładunek nie wybuchł, gdyż miał
przemokniętą spłonkę. Ostrzał budynku także nie przyniósł spodziewanego
efektu. Drobny sukces odniosły grupy atakujące budynek szkoły, w którym
bronili się żołnierze KBW, bez strzału zaś opanowano jedynie budynek
poczty.

Dawna siedziba Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Radzyniu Podlaskim przy ul. Warszawskiej 5 i 5a.

O
świcie dowodzący akcją kpt. Sołtysiak zarządził odwrót zgrupowania.
Kolejno, w kierunku swoich rejonów, wycofywały się poszczególne grupy.
Oddział „Jastrzębia” odszedł z placu boju w kierunku Marynina jako jeden
z ostatnich. W ogólnym rozrachunku akcja okazała się nieudana, nie
zdobyto strategicznych punktów, jednak pokazała komunistom, że nadal nie
mogą się czuć bezpiecznie nawet w dużych miastach powiatowych.

Podczas
odskoku z Radzynia 1 stycznia 1947 r. „Jastrząb” zorganizował pod
Okalewem [gm. Milanów] zasadzkę na 40-osobową pościgową grupę operacyjną
UB-KBW, w trakcie której zniszczone zostały strzałami z rusznicy dwa
samochody, zginęło 4 żołnierzy KBW, referent UB z Radzynia Podlaskiego
Jan Smoraczewski, do niewoli wzięto 7 żołnierzy. Spośród partyzantów
zginął Stefan Kucharuk „Ryś II” i Kazimierz Kłosiński „Biały”, ranny zaś
został Stanisław Łuć „Żandarm”. „Jastrząb” kazał uwolnić szeregowców,
zaś plut. Władysława Klimsa zlikwidowano, a powodem była – jak zapisał
„Żelazny” –  „pełna pierś medali za walkę z bandami”.

Po akcji w
Okalewie,  nocą z 1 na 2 stycznia 1947 r., oddział wycofał się do
kolonii Sarnów [gm. Siemień], gdzie doszło do kolejnego
spotkania z oficerami radzyńskiego Obwodu WiN: zastępcą por. Skolinca –
Januszem Traczem „Kłosem” oraz Józefem Stanisławskim „Trutniem”. Podczas
narady podjęto decyzję o rozbrojeniu, liczącego 29 żołnierzy, oddziału KBW stacjonującego w nieodległym Siemieniu [pow. radzyński].
Późnym wieczorem 2 stycznia 1947 r. partyzanci ruszyli do akcji, która
okazać się miała jedną z najtragiczniejszych w historii oddziału.

Zdecydowano,
by jedną grupą podejść do budynku szkoły, w którym kwaterowali
żołnierze i wezwać ich do złożenia broni. Na wypadek oporu zastosowano
manewr okrążenia, który miała wykonać grupa pod komendą „Żelaznego”.
Początkowo wszystko przebiegało zgodnie z planem. Pierwsza grupa pod
osobistym dowództwem „Jastrzębia”, udając oddział wojska, zaczęła
zbliżać się do szkoły. Tuż przed budynkiem partyzanci zostali wezwani
przez wartownika do zatrzymana się i podania hasła. W trakcie krótkiej
wymiany zdań, niespodziewanie padły strzały. Po krótkiej wymianie ognia i
szturmie, budynek szkoły został zdobyty przez partyzantów. Żołnierzy
rozbrojono i rozstrzelano kilku z nich: komendanta grupy – sierż.
Stefana Rabendę, kaprala Magdziaka za odznaczenia „za walkę z bandami”,
strzelca Hamala, gdyż telefonował po pomoc do UB oraz strzelca Uruska,
gdyż powiadomił dowódcę o zbliżaniu się partyzantów. Następnie
wyprowadzono żołnierzy na zewnątrz, zdjęto z nich mundury i kazano
położyć się na ziemi, po czym „Żelazny” wygłosił przemówienie, w którym
nawoływał ich do przyłączenia się do partyzantki. Atakujący, oprócz
mundurów, zdobyli 3 rkm, 21 PPSz i 4 kb. Akcja rozpoczęła się o godz.
1.00 i trwała 45 minut. Jedynym poszkodowanym wśród partyzantów był
dowódca oddziału ppor. Leon Taraszkiewicz „Jastrząb”. Został on ciężko
ranny w brzuch, w wyniku czego po kilku godzinach, podczas
transportowania go przez Janusza Tracza „Kłosa” na placówkę terenową,
zmarł 3 stycznia 1947 r.

Por. Leon Taraszkiewicz „Jastrząb” (1925-1947). Zdjęcie ze stycznia 1946 r.

Do
dzisiaj nie są jasne okoliczności ranienia „Jastrzębia”. Według jednej z
wersji, został on postrzelony przez domniemanego agenta UB o ps.
„Bolek-Łapka” [N.N.], ulokowanego w oddziale. Śledztwo przeprowadzone
przez ppor. „Żelaznego” miało rzekomo potwierdzić te podejrzenia i
niedługo później agent został zlikwidowany przez patrol podległy kpt. Zdzisławowi Brońskiemu „Uskokowi”, pod komendą Stanisława Kuchciewicza „Wiktora”.

Wersja
ta budzi jednak spore wątpliwości, chociażby w świetle raportu
Naczelnika Wydziału I Departamentu III MBP mjr. Łanina z dnia 10
stycznia 1947 r., w którym cytował zeznanie uczestnika tej akcji, Edwarda Wrzaszcza „Groma”:

„[…] kiedy banda podeszła pod budynek […],
„Jastrząb” rozkazał wszystkim bandytom rozsypać się w tyralierę i lec
na ziemi, a sam podszedł do wartownika na odległość paru metrów. Na
krzyk wartownika »stój, kto idzie« „Jastrząb” odpowiedział »Wojsko
Polskie«. Wartownik zapytał wtedy o hasło, na co „Jastrząb” nie
odpowiedział nic i począł się zbliżać do wartownika. Wtedy wartownik
otworzył ogień z PPsz i trafił 4-ma kulami w brzuch „Jastrzębia”, z
których dwie przeszły na wylot, a dwie pozostały w ciele […]”.

Podobnie
zapamiętał to zdarzenie, biorący udział w tej akcji Jan Jarmuł „Wąż”,
który tak relacjonował okoliczności ranienia swojego dowódcy:

„[…] Zawsze Leon pierwszy, w każdej akcji… nie to, że ludzi posyłał – on pierwszy szedł. Wartownik stał przy szkole na warcie i on [„Jastrząb”] krzyczy
do wartownika »ręce do góry« – to słyszeliśmy. Wartownik do strzału się
mierzy… i równocześnie jeden drugiego trzasnął. Ten wartownik Leona
tu [po brzuchu] przejechał, a Leon jego na śmierć położył… wymiana strzałów była. Ja to tak widziałem”.

Ppor.
Leon Taraszkiewicz „Jastrząb” spoczął na cmentarzu w Siemieniu. Dzięki
temu, że jego koledzy pochowali go potajemnie, jako jeden z nielicznych
dowódców antykomunistycznego podziemia spoczął we własnym grobie, choć
do 1990 r. na prostym brzozowym krzyżu mógł widnieć jedynie tajemniczy
napis „Leon”. Dopiero po 44 latach, 30 czerwca 1991 r., mogły odbyć się
oficjalne uroczystości pogrzebowe i poświęcenie jego mogiły w Siemieniu.

Grób por. Leona Taraszkiewicza „Jastrzębia” na cmentarzu w Siemieniu.

62
lata od śmierci por. „Jastrzębia” i 58 lat po śmierci jego brata ppor.
„Żelaznego”, postanowieniem z dnia 20 sierpnia 2009 r. Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński nadał pośmiertnie obu braciom,
legendarnym dowódcom oddziału partyzanckiego Obwodu WiN Włodawa – por.
Leonowi Taraszkiewiczowi ps. „Jastrząb” i ppor. Edwardowi
Taraszkiewiczowi ps. „Żelazny”, Krzyże Wielkie Orderu Odrodzenia Polski, Polonia Restituta.

Jedne z najwyższych polskich odznaczeń państwowych, nadane za wybitne
zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej, odebrała w imieniu
poległych dowódców ich siostra Pani Rozalia Taraszkiewicz – Otta w dniu
25 września 2010 r.

Rozalia Tarszkiewicz-Otta, siostra por. „Jastrzębia” i ppor. „Żelaznego”, 25 IX 2010 r.

Z racji tej smutnej rocznicy chciałbym przypomnieć trzy z wielu [kalendarium działań bojowych, część: 1>, 2>, 3>],
najbardziej spektakularne akcje, jakie wykonał oddział pod dowództwem
por. „Jastrzębia” w 1946 r., a mianowicie zajęcie Parczewa, atak na Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego we
Włodawie i bitwę pod Świerszczowem. Wprawdzie była jeszcze
bezprecedensowa akcja uprowadzenia rodziny B. Bieruta, ale o tym można
przeczytać tutaj:

• Zajęcie
  Parczewa przez oddział por.  Leona Taraszkiewicza „Jastrzębia”, 5
  lutego 1946 r. Obsesje „pogromców antysemityzmu” kontra prawda
  historyczna.