Dzięki temu czytelnicy będą mieli okazję zapoznawać się regularnie z publikowanymi w dotychczas wydanych numerach ZH WiN-u najciekawszymi artykułami odkłamującymi najnowszą historię Polski oraz odtwarzającymi heroiczną walką antykomunistycznego podziemia z lat powojennych.
Życzę zajmującej lektury !
Wojciech Frazik, Filip Musiał
Likwidacja Juliana Świątka i Lwa Sobolewa z PUBP w Tarnowie (1946)
Jedną z najbardziej aktywnych, a zarazem najlepiej zorganizowanych struktur w Okręgu Krakowskim WiN był Inspektorat Tarnowski krypt. „Sztuczne Nawozy”, „Wodospad”1. Inspektoratem kierował najpierw kpt. Zbigniew Rogawski „Oborski”, a od 1 VI 1946 r. Władysław Kowal „Sanecki”2.
Opisując specyfikę struktur tarnowskich Zdzisław Zblewski zwraca uwagę na przejęcie przez Inspektorat kontroli nad poakowskimi oddziałami zbrojnymi, z których najaktywniejsze były: oddział dywersyjny dowodzony przez Stanisława Pyzika „Arwińskiego”, „Kwietniowskiego”, „Orzańskiego”, a utworzony na bazie Placówki AK w Gromniku krypt. „Gronostaj”, „Gertruda”3 oraz „Armia Wyzwolenia” dowodzona przez Tadeusza Kusiona „Zawalskiego”4. Obok nich funkcjonowało kilka mniejszych oddziałów i grup zbrojnych podporządkowanych Inspektoratowi, a stanowiących najczęściej kontynuację działalności placówek AK-owskich. Spośród nich wyróżniały się dwa, które spełniały funkcję oddziałów osłony. Pierwszy został utworzony na rozkaz Mariana Borowca „Myszki”, „Idzikowskiego” (późniejszego kierownika Placówki WiN w Tarnowie) przez Teodora Truchana „Bartosza”, „Baranowskiego”. Jesienią 1945 r. dowództwo nad oddziałem objął Wojciech Błasik „Walek”. Oddział pozostawał pod rozkazami Rady WiN Tarnów i nazywany był grupą patrolową albo oddziałem samoobrony5. Inspektor Rejonu miał natomiast do dyspozycji oddział osłony dowodzony przez Jana Jandzisia „Sosnę”6. Sformowany jeszcze latem 1945 r. składał się w przeważającej części z nieujawnionych żołnierzy z placówki AK w Mościcach i nazywany był także „grupą »D«”7. Najprawdopodobniej działało w nim jedenaście osób, obok Jandzisia: Rudolf Banaś „Ryder”, Władysław Banaś, Franciszek Durał, Augustyn Kurek „Krzak”, Tadeusz Puchała „Konrad”, „Siekiera”8, Wojciech Rajski „Wojtuś”, Władysław Szepielak „Szpak”, Roman Śledź „Świt”, Adolf Wiśniewski „Wrona” oraz Edward Wojdyło „Pantera”.
Edward Wojdyło ps. „Pantera”, członek oddziału osłonowego Inspektora Rejonu, tzw. „grupy »D«”, (Z archiwum IPN).
Do zadań oddziałów osłony nazywanych też samoobroną należała ochrona działaczy WiN, likwidacja zbyt gorliwych i niebezpiecznych dla konspiracji funkcjonariuszy UB i MO oraz konfidentów i członków PPR, wykonywanie kar chłosty na sympatykach PPR oraz pozyskiwanie funduszy na dalszą działalność niepodległościową. Podobnie było w Tarnowskiem, gdzie o podległej mu grupie inspektor tarnowski zeznał, że jej zadaniem było wykonywanie wyroków śmierci na osobnikach, którzy zagrażali bezpieczeństwu naszej […] organizacji, a także, iż nie dokonała żadnych napadów rabunkowych z ramienia organizacji WiN. Dokonała natomiast kary chłosty na kilku osobnikach9.
W niniejszym tekście pragniemy zwrócić uwagę na dwie najgłośniejsze akcje likwidacyjne przeprowadzone w Inspektoracie Tarnowskim WiN. Pierwsza miała miejsce 28 III 1946 r. i wymierzona była w zastępcę szefa PUBP w Tarnowie Juliana Świątka, drugą przeprowadzono 10 IX 1946 r., likwidując „doradcę” sowieckiego przy PUBP w Tarnowie kpt. Lwa Sobolewa10.
Żadna z tych akcji nie zostałaby zapewne podjęta, ani nie zakończyłaby się powodzeniem, gdyby w Tarnowskiem nie istniały rozbudowane struktury wywiadowcze. Obok sieci Brygad Wywiadowczych krypt. „Hetman”, funkcjonowała siatka informatorów pozostających w łączności z działaczami struktur terytorialnych WiN. Jednym z najważniejszych był Zygmunt Wójcik „Korkociąg”11 – oficer śledczy PUBP w Tarnowie – będący wywiadowcą tarnowskiej Rady WiN. Raporty „Korkociąga” dotyczyły aresztowanych osób, prowadzonych śledztw i stosowanych metod śledczych, planów PUBP, akcji specjalnych, mających nastąpić aresztowań i personaliów pracowników bezpieki. Zebrane informacje przekazywał Marianowi Borowcowi w czasie bezpośrednich spotkań albo w formie pisemnych raportów za pośrednictwem Wojciecha Błasika. W wyjątkowych wypadkach zostawiał koperty z informacjami w sklepie spożywczym Feliksa Miki „Karasia” (żołnierza AK) przy ul. Krakowskiej12.
Likwidacja Juliana Świątka
Julian Świątek, syn Jana (pracownika szewskiego) i Marii, urodził się 1 VII 1925 r. w Rzędzinie, gm. Gumniska. Do 1937 r. ukończył 6 klas szkoły powszechnej w Rzędzinie, a do 1939 r. jeszcze 2 klasy gimnazjum. W 1942 r. zdał maturę kupiecką, następnie od 1 IX t.r. pracował w Urzędzie Pocztowym Tarnów II. Od 1 III 1945 r. należał do PPR. Ukończył kurs partyjny – polityczny z w
ynikiem bardzo dobrym i popierany przez Komitet Powiatowy PPR zgłosił się do pracy w PUBP w Tarnowie. Jak napisał w podaniu o przyjęcie w poczet pracowników Bezpieczeństwa Publicznego w Tarnowie:
Od 4 VI 1945 r. był referentem, od 23 VII 1945 r. kierownikiem Sekcji III, od 6 I 1946 r. kierownikiem Referatu V. Od początku wyróżniał się gorliwością i zyskiwał pozytywne opinie przełożonych. Już po dwóch miesiącach referent personalny pisał o nim:
W konsekwencji od 1 II 1946 r. pełnił funkcję zastępcy szefa PUBP13.
Według zachowanych źródeł, decyzję o likwidacji 20-letniego funkcjonariusza UB podjęto ze względu na represjonowanie żołnierzy AK, masowe aresztowania, za które był odpowiedzialny oraz rozbicie konspiracyjnej organizacji harcerskiej. Dodatkowo „Korkociąg” informował o wyjątkowo brutalnych metodach śledczych stosowanych przez Świątka i jego podwładnych14. W raporcie informacyjnym Inspektoratu Tarnów WiN zapisano, że Świątek był sprawcą aresztowań wśród młodzieży gimnazjalnej stowarzyszonej w Związku Obrońców Ojczyzny, z których 9 wywieziono do Krakowa. Obecnie Świątek i kilku PPR-ów na koszta przekazania sprawy aresztowanych w kompetencje sądu grodzkiego w Tarnowie wyłudzili od rodzin aresztowanych 35 000 zł15.
Według zeznań M. Borowca i J. Jandzisia, na podstawie raportów nadsyłanych przez „Korkociąga”, Borowiec – wówczas kierownik Placówki Tarnów WiN – wystąpił do zastępcy kierownika Rady – W. Kowala – z wnioskiem o likwidację Świątka, a Kowal przeprowadzenie akcji powierzył J. Jandzisiowi16. Natomiast Kowal twierdził, że meldunek przekazał Eugeniuszowi Holikowi „Doboszowi”, „Bieleckiemu” – wówczas kierownikowi Rady Tarnów WiN, który posiadał bezpośredni kontakt z Jandzisiem, a potem dowiedział się o tym, że Świątka zlikwidowano17. Udział „Dobosza” w wydaniu wyroku wydaje się bardziej prawdopodobny. Potwierdzał tę wersję również Józef Zabrzeski, powołując się na słowa Bolesława Kalacińskiego:
Władysław Kowal ps. „Sanecki”, inspektor Inspektoratu Tarnowskiego WiN, (Z archiwum IPN).
Z Zeszytów Historycznych WiN-u… (1) – część 2/5>
Strona główna>
1. Szerzej zob.: Z. Zblewski, Tarnowska organizacja Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” w latach 1945–1948, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 2004 nr 1, s. 133–159; W. Frazik, F. Musiał, Aparat represji wobec tarnowskich struktur Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, Ibidem, s. 161–195.
2. Władysław Kowal (1905–1972) „Franek”, „Wiesław”, „Robak”, „Rola”, „Sanecki”, „Zamorski”, nazw. konsp. Władysław Strusiński. Biogram zob.: T. Łaszczewski [w:] MSBUDN, t. 7, s. 96–99.
3. Zob. np.: IPN Kr 074/96, Charakterystyka nr 97 reakcyjnej bandy terrorystyczno-rabunkowej dowodzonej przez Pyzika Stanisława, występującego pod ps. „Arwiński”, „Kwietniowski” i „Orzański”.
4. IPN Kr 074/95, Charakterystyka nr 96 reakcyjnej bandy pod nazwą „Armia Wyzwolenia” z terenu pow. Brzesko – zabarwienie WiN-owskie; IPN Kr 4/5, Akta sprawy karnej p-ko T. Kusionowi i in.
5. Zob. np.: IPN Kr 074/198, Charakterystyka nr 199. Dot. bojówki WiN-owskiej z Tarnowa pod d-ctwem Błasik Wojciecha ps. „Walek”; Bolesław Kalaciński przeczył temu jakoby Rada Tarnów WiN miała do dyspozycji oddział osłony, twierdząc, że jedyną tego typu strukturą dowodził J. Jandziś podporządkowany bezpośrednio W. Kowalowi. Jednak twierdzenie to zdaje się rozmijać z rzeczywistym stanem rzeczy. IPN Kr 009/2572, t. 2, Teczka robocza informatora ps. „Zimny”, k. 75–76, Donos informatora ps. „Zimny”, Tarnów, 13 XI 1954. Por.: AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 450/52, Akta sprawy karnej p-ko W. Błasikowi i in.
6. Jan Jandziś, ur. 7 III 1906 r. w Staromieściu, pow. rzeszowski, s. Michała i Anny (z d. Walat). W 1929 r. przyjechał w Tarnowskie i zamieszkał w Świerczkowie, pracował w Państwowej Fabryce Związków Azotowych w Mościcach. W 1931 r. przeprowadził się do Mościc. W l. 1942–1944 dowódca Placówki AK Mościce, następnie w oddziale leśnym „Kaliny”. Od 1945 r. w konspiracji poakowskiej. Od 1944 r. pracował w Zakładach Mleczarskich w Mościcach. Żonaty od 1931 r., miał czworo dzieci. AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 40/52, Akta sprawy karnej p-ko J. Jandzisiowi i in.; IPN Kr 074/93, Charakterystyka nr 94 bandy terrorystyczno-rabunkowej WiN d-ca Jandziś Jan ps. „Sosna”.
7. IPN Kr 074/93, Charakterystyka nr 94 bandy terrorystyczno-rabunkowej WiN d-ca Jandziś Jan ps. „Sosna”; AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 373/49, Akta sprawy karnej p-ko B. Kalacińskiemu i in., k. 29, Protokół przesłuchania B. Kalacińskiego, Tarnów, 20 XII 1948.
8. T. Puchała prawdopodobnie pełnił także funkcję łącznika inspektora Inspektoratu Tarnowskiego WiN. AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 94/49, Akta sprawy karnej p-ko T. Puchale i in.; Ibidem, Sr 624/50, Akta sprawy karnej p-ko W. Kowalowi i M. Kowal.9. AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 624/50, Akta sprawy karnej p-ko W. Kowalowi i M. Kowal, t. 1, k. 52, 57, Protokół przesłuchania W. Kowala, Kraków, 3 VIII 1950; Oddziały osłony, zwane też „Strażą”, istniały także w innych strukturach WiN, rzadko jednak likwidowały funkcjonariuszy UB. Zob. np. F. Kosowicz, Oddział Osłony przy Komendzie Głównej DSZ i I Zarządzie Głównym WiN, „ZHW”, nr 17: 2002, s. 205–230; G. Ostasz, Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” Okręg Rzeszów, Rzeszów 2000, s. 83–89.
10. W protokole oględzin zwłok Sobolewa z 12 IX 1946 r. wpisano imię Leon, równoznaczne z występującym w większości dokumentów rosyjskim imieniem Lew, ale zdarza się też forma Kola (zdrobnienie od Nikołaj). AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 802/47, Akta sprawy karnej p-ko M. Cielosze i in., t. 1, k. 3–6.
11. Zygmunt Wójcik s. Zygmunta, ur. 13 I 1921 r. W czasie okupacji pracował na stacji kolejowej w Tarnowie, równocześnie żołnierz AK w plutonie W. Błasika. Wg W. Błasika Wójcik miał w schyłkowym okresie swej działalności używać ps. „Sowiński”, jednak ta informacja nie znajduje potwierdzenia w innych źródłach. IPN Kr 010/7766, Akta sprawy operacyjnej Z. Wójcika; IPN Kr 07/2664, Akta kontrolno-śledcze p-ko M. Borowcowi, B. Kalacińskiemu i in., k. 8–10, Protokół przesłuchania W. Błasika, Tarnów, 9 I 1950.
12. AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 373/49, Akta sprawy karnej p-ko B. Kalacińskiemu i in., k. 100–101, Protokół przesłuchania M. Borowca, Tarnów, 22 II 1949; Ibidem, Sr 369/50, Akta sprawy karnej p-ko M. Borowcowi, k. 23, Protokół przesłuchania M. Borowca, Tarnów, 21 IV 1950; IPN Kr 07/2664, Akta kontrolno-śledcze p-ko M. Borowcowi, B. Kalacińskiemu i in., k. 31, Protokół przesłuchania świadka J. Mojka, Tarnów, 2 II 1950.
13. IPN Kr 0149/530, Akta osobowe J. Świątka; IPN Kr 028/1, t. 4, Raporty okresowe PUBP w Tarnowie 1945, k. 4, Raport operatywny nr 8 za okres od 10 do 15 VI 1945, Tarnów, 16 VI 1945.
14. AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 624/50, Akta sprawy karnej p-ko W. Kowalowi i M. Kowal, t. 1, k. 43–44, Zeznanie własne W. Kowala z 28 VII 1950; IPN Kr 07/2664, Akta kontrolno-śledcze p-ko M. Borowcowi, B. Kalacińskiemu i in., t. 3, k. 8–11, Analiza, Tarnów, 2 I 1957.
15. AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 624/50, Akta sprawy karnej p-ko W. Kowalowi i M. Kowal, t. 2, k. 54, Raport informacyjny za czas od 20 III do 1 IV 1946 r.
16. AP Kr, WSR w Krakowie, Sr 40/52, Akta sprawy karnej p-ko J. Jandzisiowi, k. 46, Protokół przesłuchania J. Jandzisia, Kraków, 9 X 1951.
17. Ibidem, k. 133, Protokół przesłuchania świadka W. Kowala, Rawicz, 27 II 1952; IPN Kr 07/2664, Akta kontrolno-śledcze p-ko M. Borowcowi, B. Kalacińskiemu i in., t. 3, k. 48–49, Wyciąg z protokołu przesłuchania W. Kowala z dn. 11 VIII 1950.
18. IPN Kr 07/574, Akta kontrolno-śledcze sprawy p-ko J. Zabrzeskiemu, t. 1, k. 99, Protokół przesłuchania J. Zabrzeskiego, Kraków, 1 XII 1948.