KALENDARIUM
DZIAŁAŃ ODDZIAŁU „JASTRZĘBIA” – „ŻELAZNEGO” W OKRESIE
CZERWIEC 1945 – KWIECIEŃ 1947*
*Kalendarium
obejmuje okres od chwili powstania oddziału do końca akcji
ujawnieniowej oddziałów
leśnych, po ogłoszonej w 1947 roku amnestii.
01.06.1945 – pow.
Włodawa, Wytyczno
Na
rozkaz komendanta rejonu Włodawa „Orlisa” (Klemensa Panasiuka)
bojówka „Sępa” (Tadeusza Bychawskiego) w sile 8-9 ludzi
(w późniejszym czasie
przekształciła sie w oddział partyzancki „Jastrzębia”) z
zaskoczenia opanowała i rozbroiła posterunek MO. Zdobyto 3
automaty, kilka kbk i pistolet.
Pamiętnik
„Żelaznego”, [w:] H. Pająk, „Żelazny kontra UB”, Lublin
1993, s.13; CAW, syg. 1580/75/364, k. 48; AUOPDL MA, syg. 24/6, k.
51.
04.06.1945
– pow. Włodawa, Dubeczno, Hańsk, Sosnowica, Pieszowola
Oddział „Jastrzębia” w sile 15-17 partyzantów wszedł do
wsi Lubowież i zarekwirował samochód ciężarowy ppor. WP
Antoniego Winka. Partyzanci zmusili właściciela do prowadzenia
samochodu i pojechali do Dubeczna, gdzie rozbili posterunek MO, z
którego zabrali broń. Następnie pojechali do Hańska, gdzie
przeprowadzili rekwizycję maszyny do pisania i materiałów
kancelaryjnych. Potem odział pojechał do Sosnowicy. Tam opanowano
posterunek MO. Podczas walki zginęło trzech milicjantów Jan
Chilimoniuk, Stefan Łuć i Piotr Zając. Partyzanci zdobyli większą
ilość broni, w tym dwa erkaemy. Następnie oddział pojechał do
Pieszowoli i tam rozbroił placówkę „samoobrony”.
Samoobrony te, zwane niekiedy też szturmówkami, w 1946 r.
przekształciły sie w ORMO. W końcu oddział udał się nad jezioro
Sumin. Tam pozostawiono samochód, a członkowie oddziału
rozeszli się do swych domów i na placówki terenowe.
Udało sie ustalić, iż w akcji tej brali udział między innymi:
komendant rejonu „Orlis” (Klemens Panasiuk), „Jastrząb”
(Leon Taraszkiewicz), „Dunaj” (Stanisław Marcinkowski),
„Brodacz” (Stanisław Zasadzki), „Fryc” (Adam Mielniczuk),
„Lew” (Albin Bojczuk), „Barabas” (Stefan Bieliński), „Sęp”
(Tadeusz Bychawski), „Grunwald” (Feliks
Prucnal).
ASRL,
syg. SR 968/47, k. 43; W.Góra, Z.Jakubowski, Z dziejów
organów bezpieczeństwa i porządku publicznego w województwie
lubelskim, Lublin 1978; Pamiętnik „Żelaznego”, [w:] H. Pająk,
„Żelazny kontra UB”, Lublin 1993, s.14-15.
12.06.1945
– pow. Włodawa, gajówka Czortówka
W lesie pod Włodawą grupa UB zaskoczyła dowódcę bojówki
obwodu włodawskiego „Sępa” (Tadeusza Bychawskiego) i „Lecha”
(Stefana Karaczewskiego). „Sęp” zginął na miejscu a „Lech”
podczas próby przebijania się został ranny i schwytany.
Oficer UB na miejscu go przesłuchał, a potem zastrzelił. Na
podstawie zeznań „Lecha” grupa UB ustaliła, że „Jastrząb”
przebywa we Włodawie w domu Ludwika Bilicza. „Jastrząb” nie dał
sie zaskoczyć i udało mu się przebić przez pierścień okrążenia.
Według Pamiętnika „Żelaznego” w trakcie przebijania się
„Jastrząb” zabił trzech milicjantów.
Pamiętnik
„Żelaznego”, [w:] H. Pająk, „Żelazny kontra UB”, Lublin
1993, s.16-17; AUOPDL MA, syg. 14/4, k. 3. Według akt UOP w trakcie
tej akcji miało zostać zabitych 36 [sic!] członków
oddziału, a jeden wzięty do niewoli.
Data
dzienna NN, październik 1945 – pow. Włodawa, Wytyczno
Oddział „Jastrzębia” w sile 10 ludzi rozbroił 4 milicjantów.
ASRL,
syg. SR 968/47, k. 44.
Data
dzienna NN, październik 1945 – pow. Włodawa, Hołowno
Oddział „Jastrzębia” w sile 25 ludzi przeprowadził rekwizycję
żywności i ubrań.
ASRL,
syg. SR 118/51, k. 73.
Data
dzienna NN, (okolice Bożego Narodzenia) 1945 – pow. Włodawa,
Białka
Oddział ukarał chłostą miejscowych złodziei.
Pamiętnik
„Żelaznego”…, s. 21-22
31.12.1945
– pow. Włodawa, Skorodnica
Oddział zaatakował G[rupę] O[peracyjną] UB i MO i odbił dwóch
aresztowanych członków oddziału.
CAW,
syg. 1580/75/294, k. 29.
10.01.1946
– pow. Włodawa, Kamień
GO UB natknęła sie na kilku partyzantów z oddziału
„Jastrzębia”. W wyniku walki śmierć poniosło 2 członków
GO.
CAW,
syg. 1580/75/292, k. 1.
17.01.1946
– pow. Włodawa, Zienki, Górki
Oddział „Jastrzębia” w sile 14 ludzi przeprowadził akcję na
ukraińskie wsie Zienki i Górki. Partyzanci zabrali
mieszkańcom tych miejscowości większą ilość pistoletów
maszynowych i 10 kbk. Po akcji, w okolicy Sosnowicy partyzanci
napotkali grupę 12 funkcjonariuszy UB. Na skutek wymiany ognia ranny
został pracownik UB – Romaneczko.
ASRL,
syg. SR 1128/46, k. 167; Pamiętnik „Żelaznego”…, s. 22-23.
28.01.1946
– pow. Włodawa, Opole
Oddział zarekwirował towary w miejscowej spółdzielni.
AUOPDL
MA, syg. 24/13, k. 57.
05.02.1946
– pow. Włodawa, Parczew
Oddział „Jastrzębia” wraz z bojówką terenową „Dąbka”
(Piotra Kwiatkowskiego) liczące razem ok. 30 ludzi przeprowadziły
akcję wymierzoną przeciwko społeczności żydowskiej, która
w tej miejscowości liczyła ok. 200 ludzi. Podczas akcji zostało
zabitych trzech Żydów: Dawid Tempel, Mendel Turbiner i Abram
Zisman, natomiast Lejb Trajberg został ranny. Zabici Żydzi byli
funkcjonariuszami MO lub UB.
D.Blus-Węgrowska,
Atmosfera pogromowa, [w:] „Karta”nr 18, s. 88-89; Pamiętnik
„Żelaznego” …, s. 26, AUOPDL MA, syg. 24/13, k. 74.
06.02.1946
– pow. Włodawa, Wielki Łan
Licząca 130 ludzi GO KBW I UB pod dowództwem Rozenkera
pojechała do Parczewa, by przeprowadzić operację przeciwko
oddziałowi „Jastrzębia”, który poprzedniego dnia zajął
Parczew. W okolicy wsi Wielki Łan ścigająca partyzantów grupa (ok.
70 ludzi) starła się z wycofującymi partyzantami. GO została
oskrzydlona i zmuszona do wycofania się. W zasadzce zginęło
sześciu żołnierzy KBW, a czterech odniosło rany. Partyzanci
musieli porzucić zdobyte w Parczewie towary.
AUOPDL
MA, syg. 14/5, k. 13-14; Pamiętnik „Żelaznego” …, s. 28-30.
08.02.1946
– pow. Włodawa, Łowiszów
Oddział KBW zabił trzech partyzantów „Jastrzębia”.
CAW,
syg. 1580/75/233, k. 180.
12.02.1946
– pow. Włodawa, Marianka
Odział „Jastrzębia” i bojówka „Dąbka” zostały
otoczone przez obławę KBW i UB. Partyzanci wycofali się pod wieś
Marianka i tam przyjęli walkę. W jej wyniku poległ „Sokół”
(Józef Piasecki) z oddziału „Jastrzębia”. Straty KBW
wyniosły 3 zabitych i 10 rannych, a do niewoli dostało się dwóch
oficerów i 12 szeregowych, którzy zostali następnie
zwolnieni. Tego samego dnia KBW urządziło obławę na ludzi
podejrzewanych o związki z partyzantami i zabiło 4 członków
podziemia.
CAW,
syg. 1580/75/233, k. 180; Pamiętnik „Żelaznego” …, s. 257.
04.04.1946
– pow. Włodawa, Parczew
Partyzanci oddziału „Jastrzębia” zlikwidowali sekretarza PPR
Porajczyka.
CAW,
syg. 1582/75/1038, k. 187.
09.04.1946
– pow. Włodawa, szosa Lublin-Włodawa
Oddział „Jastrzębia” zatrzymał autobus PKS. Partyzanci
nakazali pasażerom i kierowcy opuszczenie pojazdu, wsiedli do niego
i odjechali.
CAW,
syg. 1582/75/1038, k. 31.
10.04.1946
– pow. Włodawa, Urszulin
Oddział rozbił miejscowy posterunek MO.
CAW,
syg. 1582/75/1038, k. 36.
12.04.1946
– pow. Włodawa, Lubowież
Oddział zatrzymał i zarekwirował dwa samochody, jeden należący
do spółdzielni Społem, drugi do Ukraińskiej Komisji
Przesiedleńczej. Partyzanci wsiedli do samochodów i pojechali
do wsi Lubowież, gdzie zaatakowali ochronę lotniska Armii Czerwonej
i je opanowali. Zdobyto 2 automaty, 2 rkm, 1 pistolet, 16 kbk, 1500
sztuk amunicji, radiostację i 5 mundurów z butami.
CAW,
syg. 1582/75/1038, k. 41; CAW, syg. 1582/75/1038, k. 39.
12.05.1946
– pow. Włodawa, Gródek
Na stacji PKP 25-osobowy oddział „Jastrzębia” przeprowadził
akcję na pociąg wiozący pieniądze z przesyłek pocztowych.
Pociągiem jechał oddział NKWD i kilku pracowników UB. Przed
przyjazdem pociągu oddział opanował stację. Gdy pociąg stanął
„Jastrząb” rozkazał wszystkim pasażerom opuścić pociąg. W
tym czasie żołnierze NKWD rzucili się do ucieczki. Partyzanci
pozwolili im wybiec na otwarte pole i otworzyli ogień z broni
maszynowej. W wyniku ostrzału poległo 9 enkawudzistów. Potem
partyzanci przystąpili do legitymowania podróżnych. Okazało
się, że pociągiem jechało 6 pracowników UB, których
na miejscu rozstrzelano. Oddział zabrał z wagonu pocztowego ok. 300
tys. zł. i wycofał się.
AUOPDL
MA, syg. 24/18, k. 1; CAW, syg. 1582/75/1038, k. 160; W.Góra,
Z.Jakubowski, Z dziejów organów bezpieczeństwa…, s.
143; Pamiętnik „Żelaznego”…, s. 32.